Hiểu Thích Trí Quang: Chủ nghĩa Machiavellianism của Lí thuyết Chính trị Phật giáo

Kevin Pham

Lý thuyết chính trị Phật giáo” (sau đây gọi là BPT) là một lĩnh vực mới nổi được các nhà lý luận chính trị hàn lâm nói tiếng Anh ở các trường đại học Bắc Mỹ phát triển. Bài viết chỉ ra rằng BPT có thể giúp người phương Tây làm sáng tỏ sự nhầm lẫn của họ về tư tưởng chính trị của Thích Trí Quang (1923-2019), một tu sĩ Phật giáo Việt Nam, người đã thu hút và giữ được sự quan tâm của các phương tiện truyền thông lớn của Hoa Kỳ trong thời kì “Chiến tranh Việt Nam”.

Tìm kiếm tên của Thích Trí Quang trong kho lưu trữ kỹ thuật số của tờ Thời báo New York cho ra kết quả của ít nhất ba trăm bài báo kể từ đầu những năm 1960. Năm 1966, ông xuất hiện trên trang bìa của Thời báo và có một bài viết về ông. Người đọc được thuyết phục coi ông là “kẻ chủ mưu của phong trào Phật giáo chống đối,” 1 “một tu sĩ Phật giáo có sức lôi cuốn đặc biệt, người đã góp phần lật đổ các chính phủ do Hoa Kỳ hậu thuẫn ở miền Nam Việt Nam trong những năm 1960 bị chiến tranh tàn phá và đã góp phần thúc đẩy một quốc gia dân chủ với tự do tôn giáo,” 2 và họ muốn biết nhiều hơn về nhân vật quyền lực đang cản trở những nỗ lực của chính phủ của họ ở miền Nam Việt Nam.

Sự chú ý đến Trí Quang cũng được truyền cảm hứng nhờ những tranh cãi xung quanh ý tưởng chính trị của ông. Ông có vẻ là một nhà tư tưởng chính trị khó nắm bắt, bí ẩn và thất thường. Các nhà bình luận Việt Nam và Hoa Kỳ vào thời điểm đó và sau này là các học giả ở phương Tây đã cố gắng hạ bệ quan điểm chính trị của ông, gán cho ông những nhãn hiệu trái ngược nhau: cộng sản, chống cộng, yêu chuộng hòa bình, hiếu chiến. cản trở những nỗ lực của chính phủ họ ở miền Nam Việt Nam.

Sự chú ý đến Trí Quang cũng được truyền cảm hứng bởi những tranh cãi xung quanh ý tưởng chính trị của ông. Anh ta có vẻ là một nhà tư tưởng chính trị khó nắm bắt, bí ẩn và thất thường. Các nhà bình luận Việt Nam và Hoa Kỳ vào thời điểm đó và sau này là các học giả ở phương Tây đã cố gắng hạ bệ quan điểm chính trị của ông, gán cho ông những nhãn hiệu trái ngược nhau: cộng sản, chống cộng, yêu chuộng hòa bình, hiếu chiến. 3 Tờ Thời báo khẳng định Trí Quang có “khát vọng quyền lực cháy bỏng” và gọi ông là Machiavelli Việt Nam. 4 James McAllister lập luận rằng Trí Quang không phải, như những người cánh tả nói, “một nhà lãnh đạo tôn giáo ôn hòa cống hiến cho dân chủ và muốn nhanh chóng kết thúc chiến tranh” và ông cũng không, như những người cánh hữu nói, “là một đặc vụ cộng sản.” 5 Thay vào đó, McAllister lập luận, Quang là người chống cộng và dễ chấp nhận việc sử dụng sức mạnh quân sự của Hoa Kỳ chống lại miền bắc Việt Nam. Thời báo New York gọi Trí Quang là “người tự cao tự đại” 6 và là người “ấn tượng nhưng khó hiểu.” 7 Tuy nhiên, chúng ta vẫn chưa rõ động cơ chính trị của Trí Quang là gì.

Embed from Getty Images

Trong nỗ lực giải thích tư tưởng chính trị của Trí Quang, các phương tiện truyền thông phương Tây ở trên dường như đã bỏ qua điều rõ ràng nhất về Thích Trí Quang: với tư cách là một tu sĩ Phật giáo, người mà niềm tin Phật giáo có thể ảnh hưởng hoặc giải thích cho tư tưởng chính trị của ông. Những diễn giải của phương Tây về Trí Quang đã không xem xét tư duy chính trị Phật giáo rõ ràng của ông. Thật khó để xác định các loại tư tưởng Phật giáo cụ thể có thể đã ảnh hưởng đến ông. Tuy nhiên, chúng ta có thể coi Trí Quang là một “Phật tử” theo nghĩa chung nhất, một người không muốn gây chú ý đến sự khác biệt giữa các hệ tư tưởng Phật giáo, vì ông là một nhân vật lãnh đạo của Viện Hóa Đạo, cánh tay chính trị của Giáo hội Phật giáo Thống nhất nhằm mục đích thống nhất các hệ phái Phật giáo khác nhau tại Việt Nam.

Xem xét tư tưởng chính trị của Trí Quang từ góc nhìn của BPT có thể giải thích sự khác biệt trong các cách hiểu trên. Chính trị của ông phù hợp với một tư tưởng phật giáo chính trị và là sự thể hiện của tư tưởng đó. Một khi chúng ta đánh giá cao những nguyên lý chính của BPT—tức là, nếu tham gia vào chính trị thì phải tham gia một cách chiến lược và thực tế như một phương tiện để đạt đến mục đích giác ngộ cho tất cả mọi người—chúng ta có thể hiểu rõ hơn về tư tưởng chính trị của Trí Quang.

Lý luận chính trị Phật giáo

Các học giả về “lý thuyết chính trị so sánh”—một lĩnh vực mới nổi của lĩnh vực lý thuyết chính trị học thuật—gần đây đã khám phá một cách tiếp cận “Phật giáo” đối với chính trị. . 8  Mặc dù “Phật giáo” là một truyền thống rộng lớn và đa dạng, nhưng có thể đưa ra một số tuyên bố chung về cách nó tiếp cận chính trị, giống như chúng ta có thể nói “Kitô giáo” đã khai sinh ra truyền thống của chủ nghĩa tự do chính trị. Theo nhà lý luận chính trị Matthew Moore, Phật giáo công khai phản chính trị mà không thực sự chấp nhận chủ nghĩa vô chính phủ. . 9  Ông lập luận rằng những người theo đạo Phật có xu hướng xem chính trị như một sự cám dỗ để cho phép bản ngã hoành hành, như một sự lãng phí thời gian và công sức, và cuối cùng là không quan trọng. Đối với những người theo đạo Phật, việc tham gia vào chính trị mâu thuẫn với con đường dẫn đến giác ngộ (ngược lại với truyền thống triết học phương Tây thường coi việc tham gia vào chính trị là một phần của cuộc sống tốt đẹp). Cao Huy Thuần, học trò của Thích Trí Quang, nói ngắn gọn: “Chùa không làm chính trị: thái độ này của Phật giáo chắc chắn như đinh đóng vào tường… Chính trị là lĩnh vực của ‘bàn tay bẩn’ mà chúng tôi [Phật tử] ghê tởm .” 10

Tuy nhiên, mặc dù những người theo đạo Phật làm giảm nhẹ tầm quan trọng của chính trị đối với một cuộc sống tốt đẹp, nhưng những người theo đạo Phật hiểu rằng chính trị là điều không thể tránh khỏi và đôi khi thậm chí là cần thiết trong đời sống xã hội, Moore lập luận. BPT khẳng định rằng một người chỉ nên tham gia vào chính trị nếu làm như vậy sẽ tạo ra các điều kiện xã hội và chính trị tốt hơn cho phép các cá nhân tu luyện tâm linh và đạt được giác ngộ. Phật tử thấy “rằng một số hình thức chính phủ gây ra xung đột xã hội và suy thoái tâm linh cá nhân ở mức độ thấp hơn những hình thức khác.” 11 Không giống như truyền thống tự do của phương Tây, tính hợp pháp chính trị đối với Phật tử “không phải là tôn trọng đầy đủ quyền tự chủ của những cái tôi có lý trí, mà là tạo điều kiện cho phép con người tiến bộ về mặt tâm linh..-” 12 Nói tóm lại, đối với BPT, chính trị phải là phương tiện để đạt được mục đích tiến bộ tinh thần cho tất cả mọi người. Sự nhấn mạnh về cơ hội bình đẳng cho tâm linh này phản ánh quan điểm bình đẳng của chính Đức Phật và thách thức mà họ đưa ra đối với hệ thống đẳng cấp của Ấn Độ giáo. Với suy nghĩ này, giờ đây chúng ta có thể hiểu được chủ nghĩa chống cộng của Thích Trí Quang. Ông chống lại chủ nghĩa cộng sản vì ông nghĩ rằng các cá nhân sẽ bị ngăn cản tu luyện tâm linh dưới chính quyền cộng sản. Trí Quang nói vào năm 1963: “Tôi cũng như tất cả những người Phật tử trí thức, không thích chủ nghĩa cộng sản vì nó là chủ nghĩa vô thần.” 13

Embed from Getty Images

Chủ nghĩa Machiavellianism của Lý thuyết Chính trị Phật giáo

Bây giờ chúng ta cũng có thể hiểu rõ hơn về phong cách Machiavellian của Thích Trí Quang khi nói về chính trị và tại sao tờ Thời báo lại gọi ông là một Machiavelli Việt Nam. Machiavelli nổi tiếng vì suy nghĩ về chính trị theo những thuật ngữ thực dụng, vô nguyên tắc, “có nghĩa là đến cùng”, điều này khiến Machiavelli tương thích với BPT. Đối với Machiavelli, chính trị là phương tiện để đạt được mục đích cuối cùng là ổn định và an ninh chính trị. Đối với Trí Quang, chính trị là phương tiện để đạt được mục đích của một chính phủ cho phép mọi người hưng thịnh về mặt tinh thần. Trí Quang không có “ham muốn quyền lực cháy bỏng” như Thời báo nhận định, mà hiểu rằng tranh giành quyền lực đôi khi là cần thiết nếu nó tạo điều kiện cho tâm linh.

Tương tự như lập luận nổi tiếng của Machiavelli rằng bạo lực và sự tàn ác nên được sử dụng nhanh chóng và chỉ vì an ninh chính trị, Trí Quang lập luận rằng chiến dịch ném bom miền Bắc Việt Nam nên “tập trung trong một thời gian ngắn và với cường độ gia tăng nhanh chóng, để buộc Miền Bắc có một số phản ứng càng sớm càng tốt và để ngăn không cho những người cộng sản có đủ thời gian chuẩn bị tâm lý và quân sự.” 14 Thừa nhận rằng việc một nhà lãnh đạo Phật giáo ủng hộ bạo lực là điều bất thường, tuy nhiên Trí Quang vẫn ủng hộ “các biện pháp quân sự mạnh mẽ” vì ông cảm thấy rằng “nếu chiến tranh kéo dài ở mức độ như hiện tại thì cái giá phải trả về nhân mạng sẽ nhiều hơn những gì phải gánh chịu trong chốc lát do dù đó là khoảnh khắc đẫm máu.” 15 Do đó, Trí Quang không phải là một con diều hâu chiến tranh, mà thể hiện một tư tưởng phật giáo chính trị vốn nhấn mạnh các phương tiện chiến lược để đạt được mục đích. Ông cho rằng bạo lực là được phép nếu cần thiết: “Khi tiếp xúc với các nhà lãnh đạo của các tín ngưỡng khác, tôi đã nói rằng một cuộc chiến tôn giáo nếu cần thiết chỉ nên được tiến hành vì lợi ích của các bên liên quan. Nhưng xung đột lợi ích như vậy hoàn toàn không tồn tại.” 16

Đối với Machiavelli, kiến thức chính trị nên đạt được theo cách quy nạp. Người ta nên xem xét các ví dụ trong thế giới thực, sau đó đưa ra các quy tắc chung về cách hoạt động của chính trị (trái ngược với cách tiếp cận suy diễn, chẳng hạn như Plato, người đã sử dụng các giả định chung về bản chất của vũ trụ và bản chất con người để cấu trúc các sự kiện và xác định trước kết luận). Những bình luận của Trí Quang về chính trị thường thể hiện cách tiếp cận kiến thức chính trị dựa trên kinh nghiệm, quy nạp này. Khi được hỏi liệu trưởng đặc khu có nên do dân bầu hay không, Quang nói rằng ông thích đại hội hơn vì “kinh nghiệm cho thấy thủ tướng hay chủ tịch nước được bầu theo phổ thông đầu phiếu không thực sự đại diện cho nguyện vọng của người dân.” 17

Nhất quán với chủ nghĩa hậu quả thực dụng của lý thuyết chính trị Phật giáo, Trí Quang không có bất kỳ phản đối nguyên tắc nào đối với Hoa Kỳ. Ông chỉ trích người Mỹ không phân biệt được “giữa chủ nghĩa chống Mỹ và sự phản đối chống lại họ.” 18 Chủ nghĩa chống Mỹ là nguyên tắc, mà ông cho là vô nghĩa, còn sự phản đối chống lại Mỹ là thực tế, mà ông cho là cần thiết. “Chủ nghĩa chống Mỹ là sự căm ghét tự nhiên đối với người Mỹ bất kể họ tốt như thế nào… Phản đối người Mỹ là một thái độ phản kháng mang tính xây dựng. Giả sử có hai người đang đi trên một chiếc ô tô. Nếu thấy người kia lái xe không an toàn thì phải cầm lái không cho xe lăn xuống mương… Phản đối Mỹ chặn Quốc hội, phản đối Mỹ ủng hộ chính quyền tay sai tham nhũng, phản đối Mỹ giúp đỡ đàn áp ở Đà Nẵng.”

Việc Trí Quang khẳng định rằng một Quốc hội bao gồm là cần thiết ở Nam Việt Nam thể hiện quan điểm phật giáo chính trị của ông rằng một chính phủ tốt là chính phủ tạo điều kiện cho sự phát triển tinh thần cho tất cả mọi người. Người Việt Nam cần “một chính phủ dân cử để tạo ra một diện mạo quốc gia phản ánh chân thực dân tộc.” 19 Đối với Trí Quang, đại diện toàn diện có thể bảo vệ tâm linh tốt hơn cho tất cả mọi người, bất kể tín ngưỡng của họ, do đó, ông phản đối chế độ Diệm: ông coi đó là sự ủng hộ người Công giáo và đàn áp Phật tử.

Trí Quang died at 9.45 pm on 8 November 2019 in Từ Đàm Pagoda at age 95. Wikipedia Commons

Kết luận

Nếu không có sự hiểu biết về lý thuyết chính trị Phật giáo—quan điểm cho rằng chính trị cuối cùng không quan trọng nhưng không thể tránh khỏi và đôi khi cần thiết để tạo điều kiện cho sự tiến bộ tâm linh của cá nhân—chúng ta sẽ càng nhầm lẫn hơn về tư tưởng chính trị của Trí Quang. Không có lăng kính của lý thuyết chính trị Phật giáo, các bài viết bằng tiếng Anh trước đây về Trí Quang đã nhìn thấy một nhân vật chính trị hay thay đổi, thất thường, thèm khát quyền lực và mâu thuẫn. Tuy nhiên, lý thuyết chính trị Phật giáo không mang tính nguyên tắc mà mang tính thực dụng, và điều này có nghĩa là nó sẵn sàng chấp nhận những lập trường đa dạng, dường như mâu thuẫn nhau vào những thời điểm khác nhau như một phần của chiến lược lớn hơn nhằm đạt được những mục tiêu cụ thể. Cao Huy Thuần lại nói ngắn gọn:

“Giáo viên của tôi nói được nhiều thứ tiếng. Một số người nói rằng ông là người thân cộng sản. Có người nói rằng ông thân Mỹ. Đã có lúc ông có thể đội một lúc cả hai chiếc mũ. Ông lặng lẽ nói với những người thân yêu của mình: ‘Càng đội nhiều mũ, càng thấy như không có mũ. Ngược lại, càng nhiều mũ càng tốt: bạn nâng cao và làm nổi bật vị trí đặc biệt của Phật giáo. Vì vậy, Phật giáo không nên tránh, mà nên đón nhận, những cách tiếp cận nghịch lý như vậy.’”

Thích Trí Quang cũng khiến chúng ta suy nghĩ về ý nghĩa của việc xuất hiện để chiếm một không gian trung gian trong các cuộc xung đột, không phải bên này hay bên kia. Trí Quang cho chúng ta thấy một lý thuyết chính trị Phật giáo là thích hợp cho lập trường này, vì mối quan tâm cuối cùng của nó là vì sự phát triển tinh thần của con người cho tất cả mọi người. Ông hiểu rằng miền Nam Việt Nam cần phải có một bản sắc dân tộc tích cực, chứ không chỉ đơn giản là chống cộng sản. Chúng ta nên suy nghĩ nhiều hơn về ý nghĩa của việc chiếm giữ một “không gian ở giữa” ngày nay. Lý thuyết chính trị Phật giáo của Thích Trí Quang nhắc nhở chúng ta rằng chính trị đôi khi có thể được hình dung tốt nhất, không phải như một môn thể thao đồng đội cạnh tranh, nơi người ta phải chọn một bên, mà là một phương tiện cần thiết, mặc dù không quan trọng, để đạt được mục đích hưng thịnh của con người.

Kevin Pham
Gettysburg College

Notes:

  1. “Determined Buddhist Tri Quang,” New York Times, September 4, 1963.
  2. Richard Paddock, “Thich Tri Quang, 95, Galvanizing Monk in South Vietnam, Dies,” New York Times, November 20, 20
  3. For a review, see James McAllister, “‘Only Religions Count in Vietnam’: Thich Tri Quang and the Vietnam War,” Modern Asian Studies 42, 4 (2008) pp. 751–782.
  4. “Vietnam’s Political Buddhism and the War,” Time, April 22, 1966.
  5. McAllister, “Only Religions Count,” 751.
  6. “Saigon Buddhism: Complex Mixture,” New York Times, April 15, 1966.
  7. “Powerful Buddhist Tri Quang,” New York Times, April 20, 1966.
  8. Matthew J. Moore, Buddhism and Political theory (New York: Oxford University Press, 2016)
  9. Matthew J. Moore, Buddhism and Political theory (New York: Oxford University Press, 2016)
  10. Cao Huy Thuần, “Đại lão Hòa thượng Thích Trí Quang: ‘Một trang lịch sử,’” BBC News, November 10, 2019.
  11. Moore, Buddhism, 26.
  12. Ibid.
  13. Quoted in Paddock. See note 2.
  14. McAllister, “Only Religions Count,” 773.
  15. Ibid., 761.
  16. Ngo The Vinh, “Ninety Six Minutes with Reverend Thich Tri Quang,” May 5, 1966  https://thuvienhoasen.org/images/file/vXLJaQXt1wgQACli/96-minutes-with-reverend-tri-quang-1966-ntv-pdv-.pdf (accessed October 12, 2021).
  17. “World: A Talk with Thich Tri Quang,” Time, April 22, 1966.
  18. See note 16.
  19. Ibid.