Issue 35 Mar. 2023

แนวคิด “พุทธศาสนาเพื่อสังคม” กับการสร้างชาติเวียดนามในงานเขียนยุคต้นของติช นัท ฮันห์

ขบวนการพุทธศาสนาเวียดนามใต้ในช่วงทศวรรษ 1960 มักได้รับการจดจำผ่านภาพการประท้วงต่างๆ อาทิ ภาพประชาชนเดินขบวนพร้อมป้ายผ้าและพระภิกษุเผาตัวเองบนถนนในเมือง  ชาวพุทธเป็นกลุ่มผู้เห็นต่างที่มีการรวมตัวจัดตั้งกลุ่มใหญ่ที่สุดในสาธารณรัฐเวียดนาม  เหตุการณ์ที่ทำให้คนกลุ่มนี้เป็นที่รู้จักกันดีที่สุดก็คือ “วิกฤตการณ์พุทธศาสนา” ในปี 1963 เมื่อชาวพุทธหลายพันคนลงสู่ท้องถนนเพื่อประท้วงนโยบายของรัฐบาลและเรียกร้องรัฐบาลที่มาจากการเลือกตั้ง สำหรับคณะที่ปรึกษาชาวอเมริกัน  วิกฤตการณ์ครั้งนี้คือข้อพิสูจน์ว่าประธานาธิบดีโง ดิ่ญ เสี่ยมหมดความสามารถในการปกครอง  เขาถูกกองทัพรัฐประหารโดยมีซีไอเอหนุนหลังในช่วงปลายปีนั้น  นักประวัติศาสตร์หลายคนเคยเขียนถึงความเข้มแข็งและอิทธิพลของขบวนการพุทธศาสนา อาทิ Robert Topmiller, James McAllister, Edward Miller และ Sophie Quinn-Judge อย่างไรก็ตาม งานวิชาการเกี่ยวกับรากฐานเชิงประวัติศาสตร์และภูมิปัญญาของขบวนการนี้ ตลอดจนพลวัตภายในขบวนการเอง ยังมีการเขียนถึงน้อยมาก บทความนี้เป็นอีกหนึ่งความพยายามที่จะสร้างความกระจ่างมากขึ้นแก่แนวคิดที่อยู่เบื้องหลังขบวนการพุทธศาสนา โดยสำรวจตรวจสอบงานเขียนของพระภิกษุรูปหนึ่งซึ่งมีอิทธิพลอย่างยิ่ง นั่นคือ ติช […]

Issue 35 Mar. 2023

ティク・ナット・ハンの初期著作における 社会参加仏教とベトナムの国造り

横断幕を掲げて行進する人々や、市街地の路上で焼身自殺を行う僧侶など、1960年代の南ベトナムにおける仏教徒運動は、デモのイメージを通して思い出される事が多い。仏教徒は、ベトナム共和国(RVN)最大の組織的な反体制派集団なのだ。中でも、1963年の「仏教徒危機」は最も有名で、何千人もの仏教徒が街頭に繰り出し、当局の方針に抗議して、代議制を要求した。 また、米国政府の顧問にとり、この危機は、ゴ・ディン・ジェム(Ngô Đình Diệm)による統治不能を示す証拠となった。その結果、ジェムは、CIAが支持した軍事クーデターによって同年暮れに追放された。これまで、歴史家のロバート・トップミラー(Robert Topmiller)や、ジェームス・マカリスター(James McAllister)、エドワード・ミラー(Edward Miller)、ソフィー・クィン=ジャッジ(Sophie Quinn-Judge)らが、仏教徒運動の勢力や影響力について記してきた。 だが、仏教徒運動の歴史的・知的基盤、あるいは、内部の力学や構想に関する研究はほとんど行われていない。 そこで、仏教徒運動の背景となる思想にさらに光を当てるため、この論文では、影響力のある一人の僧侶、ティク・ナット・ハン(Thích Nhất Hạnh /1926-2022)の著作を取り上げる。彼は、非暴力による愛国主義と国造りの一つの手法として、社会参加仏教(socially engaged Buddhism)を提唱した人物だ。ベトナム中・南部での若年期を通じ、ティク・ナット・ハンは、外の世界から隔絶された寺院内での伝統的仏教が、俗世の問題に対処していない事に気が付いた。 内戦中に存在意義を保ち、奉仕を続けるには、仏教界の指導者が社会の苦しみと向き合う必要があった。1950年代末から1960年代半ばにかけ、ティク・ナット・ハンは伝統的な仏教組織の改革を試みたが、これを断念し、代わって、社会改革の担い手である若者に目を向けた。そして、次世代に事態の成り行きを変える力を授けようと、彼は、サイゴンに仏教教育と社会事業のための学校を設立した。これにより、戦争によるのではなく、社会奉仕と、非暴力の和解による国造りが可能となる事を願ったのだ。当時、反体制派の仏教徒は、反政府デモや、反戦デモに関心を抱いていた。その中で、ベトナムの仏教と愛国主義に対する、建設的で長期的なビジョンを備えた青年運動を組織した唯一の僧侶がティク・ナット・ハンだった。 ベトナムの結束した社会参加仏教を説く 社会参加仏教という概念は、20世紀初頭にアジア全土で展開された仏教復興運動の一環として生じた概念だ。ティク・ナット・ハンも、同世代の他の人々と同様に、この復興運動の強い影響を受けた。 彼は、1950年代に社会参加仏教の事を書き始め、制度改革を提唱し、後に、社会奉仕の精神に基づく青年運動を引き起こした。 ティク・ナット・ハンは、仏教組織が戦争で荒廃した自国に奉仕し、平和で独立したベトナムの建設に貢献する事を望んでいた。また、彼は、改革が全国的な仏教徒の協調行動を可能にすると信じ、これを熱心に主導した。この時の彼の希望を捉えたのが会報、Vietnamese Buddhism(ベトナム仏教/Phật Giáo Việt Nam)だ。同誌はベトナム仏教総会(the General Buddhist Association /Tổng Hội Phật Giáo Việt Nam)の公式会報で、ティク・ナット・ハンは、1956年から1958年にかけ、この会報の編集長を務めていた。なお、仏教総会は1951年に設立され、ベトナム中・南部の6つの仏教団体を統合した組織だ。 ティク・ナット・ハンは、ダー・タオ(Dã Thảo)というペンネームで、編集長の権限によって執筆し、仏教界の指導者が社会のために本気で結束して行動を起こそうとしない様子を批判した。また彼は、自分が必要だと考えた改革を明確に述べた。例えば、ベトナム仏教総会に全仏教団体を喜んで受け入れる事、僧院での教育・計画・服装を地域ごとに統一する事、指導力と資金管理を中央に集中させる事などだ。また、これを執筆する際、彼は公式的な編集長としての慎重な言葉遣いではなく、活動家の言葉で、こう述べた。全ての仏教徒は、「真の調和こそ、現代における最も喫緊の課題であると認めねばならない。仏教は平和のための勢力であり、仏教総会は我らの共同戦線だ」。 […]

Issue 35 Mar. 2023

ဆရာတော် ထစ်နက်ဟန်၏ အစောပိုင်း ရေးသားချက်များတွင် တွေ့ရသော ထိတွေ့ဆက်ဆံ ဗုဒ္ဓဝါဒ (Engaged Buddhism) နှင့် ဗီယက်နမ် အမျိုးသားတိုင်းပြည်တည်ဆောက်ခြင်း

၁၉၆၀ ပြည့်နှစ်များရှိ တောင်ဗီယက်နမ် ဗုဒ္ဓဘာသာ လှုပ်ရှားမှုကို အမှတ်ရလေ့ ရှိသည်မှာ လမ်းပေါ်တွင် လူအများ ချီတက်ဆန္ဒပြခြင်းနှင့် သံဃာများ လမ်းပေါ်တွင် မိမိကိုယ်ကို မီးရှို့ဆန္ဒပြခြင်းတို့ ဖြစ်ပါသည်။ ဗီယက်နမ်သမ္မတနိုင်ငံ (တောင်ဗီယက်နမ်) တွင် ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များသည် စနစ်တကျ စုဖွဲ့မှုရှိသော အကြီးဆုံး နိုင်ငံရေးအုပ်စု ဖြစ်ခဲ့သည်။ ၄င်းတို့က ၁၉၆၃ “ဗုဒ္ဓဘာသာ အရေးအခင်း” တွင် လမ်းပေါ်သို့ ထောင်နှင့်ချီ ထွက်လာပြီး အစိုးရကျင့်သုံးနေသော မူဝါဒများကို ဆန့်ကျင်ကန့်ကွက်ကြကာ […]

Issue 35 Mar. 2023

มนตรากับความทรงจำ: พินิจเรื่องราวชีวิตในศาสนาพุทธของหมอพเนจรสมัยสาธารณรัฐเวียดนาม

เมื่อต้องเขียนเรื่องราวทางประวัติศาสตร์ของศาสนาพุทธสมัยสาธารณรัฐเวียดนาม ประสบการณ์ในชีวิตจริงของปัจเจกบุคคลอาจช่วยจุดประกายความเข้าใจได้มากขึ้นเกี่ยวกับวิถีการดำเนินชีวิตของผู้คนที่ล้อไปกับเค้าโครงของเรื่องเล่าระดับที่ใหญ่กว่า  ในที่นี้ เราจะพินิจเรื่องราวเช่นนี้เรื่องหนึ่ง นั่นคือ ประวัติชีวิตของหมอพเนจรและพระอาจารย์ด้านพุทธศาสนา เหงวียน วัน กว๋าง (Nguyễn Văn Quảng, ประมาณ 1950-ปัจจุบัน)  ตามที่เขาเขียนเล่าอัตชีวประวัติของตนโดยมีโกสต์ไรเตอร์ชาวอเมริกัน Margorie Pivar ช่วยเรียบเรียงให้ในหนังสือชื่อ Fourth Uncle in the Mountain: A Memoir of a Barefoot Doctor in Vietnam (2004)  ในบันทึกความทรงจำเล่มนี้ กว๋างเล่าย้อนถึงชีวิตในเวียดนามภาคใต้ (Nam […]

Issue 35 Mar. 2023

魔法と記憶 ベトナム共和国時代を仏教徒として生きた旅医者の物語の考察

ベトナム共和国時代の仏教史の記録を作成する際、個人の実体験は、人々がより大きな物語の輪郭をどのように歩んだかという洞察に光を投じる。この論文では、そのような物語の一つを考察する。これは、旅する癒術師で、仏教指導者でもある、グエン・ヴァン・クアン(Nguyễn Văn Quảng/ 1950年頃~現在)の物語だ。この物語は、アメリカ人ゴーストライター、マージョリー・ピヴァー(Margorie Pivar)の協力の下、“Fourth Uncle in the Mountain: A Memoir of a Barefoot Doctor in Vietnam (2004)”に綴られている。これはクアンが南ベトナム(Nam Bộ)での生活を振り返る回想録で、物語はチョラック県(Chợ Lách/ベンチェ省/Bến Tre)周辺での青年時代から始まる。その後、南ベトナム西部デルタの七山(the Seven Mountains)で修行した十代、第二ベトナム共和国時代(the Second Republic of Vietnam/1967–1975)末に仏教僧院長となった成熟期、共産主義体制に順応しようと医療従事者になった1975年以降、そしてついに、1987年にベトナム脱出を敢行するまでが描かれる。 このクアンの人生の、四つの波乱に満ちた時代を描く一連の物語は、地に根ざした人間の視点を我々に提示する。ここから、南ベトナムで「仏教徒」である事の意味や、南部デルタという土地での暮らしや旅の経験、そして、現地の人々の地域における関係性が検討できる。また、全編を通じ、クアンと彼の共著者は、青年時代や記憶、喪失にまつわる教訓を与えてくれる。 グエン・ヴァン・クアンとは、果たしてどのような人物だったのか?それは古参の医者たちにもよく分からない。1950年、乳児だったクアンは、チョラック県の市場に捨てられていた。どうやら、彼の両親は偏狭な仏教徒だったらしく、フランス人ともめていた。だが、クアンが旗ざおの下で見つかって間もなく、両親は射殺されて発見された。こうして、実の両親を失ったクアンは、喪失によって心に傷を負ったのだろう。彼にとって、医者であり僧侶でもある「ベトナム最強の魔術師」グエン・ヴァン・タゥ(Nguyễn Văn Thâu/1886-1983)が養父である一方で、「南洋桜」(Roe Tree / cây trứng […]

Issue 35 Mar. 2023

ဂမ္ဘီရနှင့် ပုံရိပ်သမိုင်း – ဗီယက်နမ်သမ္မတနိုင်ငံ (တောင်ဗီယက်နမ်) တွင် နေထိုင်ခဲ့သည့် နယ်လှည့်ဆေးဆရာတဦး၏ မှတ်တမ်းပုံရိပ်

ဗီယက်နမ်သမ္မတနိုင်ငံ (တောင်ဗီယက်နမ်) ၏ သက်တမ်းအတွင်းရှိ ဗုဒ္ဓဘာသာ၏ သမိုင်းကြောင်းကို ရေးသားရာတွင် ယင်းကာလတွင် နေထိုင်ခဲ့သည့် ပုဂ္ဂိုလ်များ၏ ဘဝအတွေ့အကြုံက လူအများ ဘယ်လိုနေထိုင် ရှင်သန်ခဲ့သည်ဆိုသည်ကို ပြန်ပြောင်း ပြောပြနိုင်ပါသည်။ ဤဆောင်းပါးတွင် ဗုဒ္ဓဘာသာ ဘုန်းတော်ကြီးလည်းဖြစ်၊ နယ်လှည့် ဆေးဆရာတဦးလည်း ဖြစ်သူ ငွင်ဗန်ကွမ်း (၁၉၅၀ – ယနေ့ထိ) ၏ အကြောင်းကို တင်ပြထားပါသည်။ ငွင်ဗန်ကွမ်းက အမေရိကန် စာရေးဆရာတဦး ဖြစ်သူ မာဂိုရီပီယာ ၏ […]