Vào tháng 8 năm 2024, Tòa hiến pháp Thái Lan (TÒA HIẾN PHÁP) ban hành hai phán quyết có tác động đáng kể đến quỹ đạo chính trị của Thái Lan. Vào ngày 7 tháng 8, tòa án đã giải tán Đảng Tiến lên (MFP) tiến bộ vì tội phản quốc chống lại chế độ quân chủ.[1] Một tuần sau, tòa án sa thải Thủ tướng Srettha Thavisin ra khỏi liên minh cầm quyền do Đảng Pheu Thai (PTP) lãnh đạo, với lý do ông thiếu trung thực và liêm chính khi bổ nhiệm một cựu tù nhân, người mà tòa án cho là không đủ tiêu chuẩn, vào một vị trí trong nội các.[2]
Kể từ khi thành lập theo Hiến pháp năm 1997, Tòa hiến pháp Thái Lan và “Tòa án Hiến pháp” – được thành lập trong thời kỳ Thái Lan tạm thời nằm dưới sự kiểm soát của chính quyền quân sự sau cuộc đảo chính năm 2006 [3] – đã trở thành một lực lượng ngày càng có ảnh hưởng trong chính trường Thái Lan.[4] Qua những cuộc đảo chính liên tiếp và qua nhiều lần sửa đổi hiến pháp,[5] quyền hạn của tòa án được mở rộng và ngày càng nhường chỗ cho ảnh hưởng của Thượng viện – một cơ quan phi dân chủ như cấu trúc hiện tại cho thấy. Tòa án cũng đã ban hành một số phán quyết bị chỉ trích là đã làm suy yếu tính toàn vẹn của cuộc bầu cử có xu hướng thiên về những kết quả có tác dụng cố quyền lực của giới tinh hoa cầm quyền và làm suy yếu các đảng đối lập.
Mô hình này được lặp lại khi Toà Hiến pháp Thái Lan hoạt động ngay trong hoặc ngay sau cuộc bầu cử chung khiến các đại biểu quốc hội bị bãi nhiệm, các đảng bị giải tán và trong một số trường hợp, các cuộc bầu cử bị hủy bỏ. Sử dụng các lí do pháp lý để tuyên bố các phán quyết không thể tranh cãi nên các quyết định tư pháp về kết quả bầu cử ngày càng tăng nhưng không được kiểm soát và điều này làm dấy lên mối lo ngại về tác động của Tòa án đối với tính toàn vẹn của cuộc bầu cử – và đó cũng là tình trạng dân chủ – ở Thái Lan.
Tính độc lập và uy tín của Tòa án Hiến pháp
Có ba lĩnh vực – phạm vi rộng của quyền hạn, quy trình bổ nhiệm thẩm phán và việc thiếu giám sát –được cho là đã tác động đến tính độc lập và uy tín của Tòa hiến pháp.[6] Tổng hợp lại, những yếu tố này đã khiến Tòa án không phải chịu trách nhiệm trước công chúng và sự điều khiển gây tranh cãi của tòa trong các vụ án chính trị lại có hiệu quả trong nhận thức về tính hợp pháp của sự điều khiển ấy .[7]
Đầu tiên, quyền hạn của nó. Tòa hiến pháp lần đầu tiên xuất hiện trong “Hiến pháp Nhân dân” năm 1997. Đây được coi là một trong những hiến pháp dân chủ nhất Thái Lan.[8] Cùng với việc mở rộng quyền hành pháp và lập pháp, một số “cơ quan độc lập” – bao gồm Tòa hiến pháp – được thành lập chủ yếu là để tách khỏi chính phủ cầm quyền đương thời. Các cơ quan này giám sát và đảm bảo trách nhiệm giải trình cho các nhân vật chính trị.[9] Với phạm vi mở rộng sau cuộc đảo chính liên tiếp và với việc ban hành hiến pháp do quân đội áp đặt,[10] thẩm quyền của Tòa hiến pháp bao gồm nhiều chức năng Hành pháp, Lập pháp, và Chính trị. Ví dụ, theo Hiến pháp năm 2017 [11] và luật bổ sung, chức này này bao gồm việc xem xét tính hợp hiến của luật và bầu cử, việc đánh giá trình độ và hành vi của các nhân vật chính trị và đảng phái, và ngăn chặn các hành động được coi là “phá hoại chế độ”.
Thứ hai, một quá trình lựa chọn phi dân chủ trong Hiến pháp năm 2017 đảm bảo rằng Tòa án Hiến pháp (và các cơ quan độc lập khác kiểu như vậy) bao gồm các thẩm phán bảo thủ và các nhà kỹ trị liên kết với giới tinh hoa truyền thống.[12] Các thẩm phán của Tòa án Hiến pháp được đề cử trong số các thẩm phán Tòa án Tối cao, các thẩm phán Tòa án Hành chính Tối cao và một ủy ban tuyển chọn bao gồm Chủ tịch Tòa án Tối cao, Chủ tịch Hạ viện, Lãnh đạo phe đối lập, Chủ tịch Tòa án Hành chính và đại diện từ các “cơ quan độc lập” khác.
Sau đó, các cá nhân được đề cử phải được Thượng viện chấp thuận. Tuy nhiên, quá trình này thiếu tính hợp pháp vì bản thân các thượng nghị sĩ không được bầu cử một cách dân chủ. Tính đến tháng 10 năm 2024, tất cả các thành viên của tòa án đều được Thượng nghị sĩ do chính quyền quân sự bổ nhiệm trực tiếp sau cuộc đảo chính năm 2014 xác nhận. Các thẩm phán tương lai sẽ được Thượng viện xác nhận thông qua một quá trình tuyển chọn mà không có sự tham gia của công chúng nói chung. Hệ thống này làm suy yếu sự đại diện dân chủ thực sự tại Thượng viện và do đó, làm suy yếu tính hợp pháp dân chủ của Hiến pháp.
Thứ ba, việc thiếu sự giám sát hiệu quả của Tòa án càng làm trầm trọng thêm mối quan ngại. Điều này thể hiện theo hai cách. Một là, các phán quyết của Toán Hiến pháp là phán quyết cuối cùng và có tính ràng buộc đối với tất cả các thực thể nhà nước. Điều này hạn chế khả năng của các tổ chức khác trong việc xem xét hoặc phản đối các quyết định này; do đó, các quyết định không chịu trách nhiệm trước công chúng. Thứ hai, Hiến pháp đưa ra cơ chế bãi nhiệm các thẩm phán dựa vào việc các thẩm phán vi phạm “tiêu chuẩn đạo đức”. Tuy nhiên, điều này lại gây ra xung đột lợi ích vì “tiêu chuẩn đạo đức” được đề cập trong Hiến pháp là một văn bản được tạo ra với sự tham gia của chính Tóa Hiến pháp. Điều này hạn chế sự giám sát của công chúng đối với hành vi của Tòa án.
Do phạm vi quyền lực rộng lớn, quy trình lựa chọn lại phi dân chủ và thiếu sự kiểm tra và cân bằng nên quy trình Tòa hiến pháp thường bị lợi dụng bởi những người được gọi là “người yêu sách hàng loạt”[13]. Những người này liên kết với nhiều phe phái bảo thủ và đệ đơn kiến nghị gây tổn hại đến các nhân vật chính trị – chủ yếu là phe đối lập – vì mục đích chính trị. Đổi lại, các quyết định của Tòa án thường phù hợp với các nguyên tắc phi dân chủ, phục vụ lợi ích của những người kiến nghị này và làm đảo lộn ý chí của người dân bỏ phiếu trong các cuộc bầu cử.
Phán quyết của Tòa án và Tác động của chúng đối với Tính toàn vẹn của Bầu cử tại Thái Lan
Các phán quyết của Tòa hiến pháp cho đến nay đã dẫn đến việc đình chỉ các ứng cử viên bầu cử, giải tán các đảng phái chính trị và hủy bỏ các cuộc bầu cử. Đặc biệt, các phán quyết này đã làm đảo lộn các lựa chọn của cử tri trong các cuộc bầu cử, qua đó làm xói mòn tính toàn vẹn của bầu cử trên toàn quốc.
Đầu tiên, việc đình chỉ các ứng cử viên được bầu thông qua việc sử dụng các thủ tục pháp lý.
Các thủ tục pháp lý, như hành vi đạo đức của các chính trị gia, thường được Tòa hiến pháp trích dẫn để đình chỉ và sa thải các đại biểu quốc hội và Cơ quan hành pháp. Trong một vụ án vào tháng 8 năm 2024, Thủ tướng Srettha đã bị Tòa án sa thải – với lý do không trung thực – vì bổ nhiệm một cá nhân mà Tòa án cho là không đủ tiêu chuẩn vào một vị trí trong nội các. Và Paetongtarn Shinawatra đã lấp đầy ghế Thủ tướng ngay sau đó.
Một vấn đề kỹ thuật khác là đình chỉ các Nghị sĩ Quốc hội được bầu vì sở hữu cổ phần tại các cơ quan truyền thông. Điều này được thực hiện bằng cách sử dụng định nghĩa rộng về cơ quan truyền thông – bao gồm các thực thể có chức năng truyền thông đại chúng, mặc dù hiện tại thực thể đó có thể không hoạt động. Nó cũng không tính đến xem xét liệu các cá nhân đó có quyền kiểm soát như thế nào trong thực tế đối với thực thể truyền thông.[14]
Vào tháng 11 năm 2019, Thanathorn Juangroongruangkit, lãnh đạo và là đại biểu quốc hội của Đảng Tương lai mới (FFP) (tiền thân của MFP), bị đình chỉ vì nắm giữ cổ phiếu trong một công ty truyền thông đã từng xuất bản tạp chí về phong cách sống và hiện không còn hoạt động.[15] Tương tự như vậy, trong mùa bầu cử năm 2023, một bản kiến nghị đã được đệ trình để đình chỉ Pita Limjaroenrat, lãnh đạo và đại biểu quốc hội của MFP, vì sở hữu cổ phiếu trong một công ty gần như không còn tồn tại, và công ty này từng nắm giữ bản quyền phát sóng truyền hình.[16] Nhưng sau đó, Pita cuối cùng đã được tuyên trắng án sau khi các tài liệu tìm đưhát hiện cho thấy công ty không được đăng ký là tham gia vào các hoạt động truyền thông.[17]
Những trường hợp này nêu cho thấy mối quan ngại về việc sử dụng các thủ thuật pháp lý mà không xem xét đến tác động rộng lớn đối với tính toàn vẹn của cuộc bầu cử. Những trường hợp đó cũng cho thấy những động cơ chính trị tiềm tàng. Một người yêu sách hàng loạt đã “vạch trần” vụ việc của ông Thanathorn ngay sau khi đảng của ông giành được một số lượng ghế đáng kể[18], trong khi trường hợp của ông Pita thì một tuần trước cuộc bầu cử đã bị một người yêu sách có liên hệ với phe bảo thủ đưa ra ánh sáng.[19]
Thứ hai, các phán quyết của Tòa án trừng phạt các đảng đề xuất hoặc vận động chính sách cải cách chế độ quân chủ.
Vào ngày 31 tháng 1 năm 2024, tòa án phán quyết rằng cương lĩnh của đảng ủng hộ việc sửa đổi luật Khi quân (Điều 112 của Bộ luật Hình sự), bộ luật quy định hình phạt cho hành vi phỉ báng hoặc đe dọa chế độ quân chủ, và những hoạt động của đảng đó trong việc cứu những người bị bắt theo luật này làđồng nghĩa với “hành vi ủng hộ các quyền hoặc tự do để lật đổ chế độ chính phủ”. Tòa Hiến pháp tuyên bố Điều 112 là cần thiết cho sự ổn định của chế độ quân chủ và về cơ bản không bị sửa đổi. Để chính trị hóa vấn đề này và cũng là để vận động về vấn đề đó, hành động của Đảng Tiến về Phía trước (MFP) bị tòa án coi là tương đương với tội phản quốc. Do đó, đảng này bị giải thể vào ngày 7 tháng 8 năm 2024 và cấm các thành viên ủy ban điều hành tham gia hoạt động chính trị trong mười năm.[20]
Ngược lại, Tòa án đã bác bỏ đơn thỉnh cầu giải thể Đảng Pheu Thai cầm quyền (PTP), đảng này – trước khi quyết định tham gia liên minh với các đảng bảo thủ và liên kết với quân đội – cũng đã vận động sửa đổi Mục 112. Khi phải quyết định giải thể MFP, tòa cho rằng đơn thỉnh cầu chống lại PTP là không có căn cứ và tuyên bố rằng tòa không tin rằng PTP có ý định lật đổ chế độ chính trị bằng cách vận động sửa đổi.[21]
Cuối cùng, bằng cách tuyên bố rằng quan điểm tìm cách cải cách hệ thống chính trị là nỗ lực lật đổ chế độ, Tòa án đã đàn áp sự đa nguyên chính trị trong các cuộc bầu cử, làm xói mòn nền tảng của nền dân chủ đa đảng ở Thái Lan.
Thứ ba, các quyết định hủy bỏ bầu cử trước đây của Tòa án không chỉ bác bỏ ý nguyện của người dân mà còn làm dấy lên mối lo ngại về tính ổn định của các cuộc bầu cử trong tương lai.
Trong cuộc bầu cử năm 2006, Tòa Hiến pháp cho rằng có một số bất thường trong bầu cử, từ đó ra quyết định hủy bỏ cuộc bầu cử.[22] Trước tiên, Tòa án lập luận rằng quyết định tổ chức bầu cử 37 ngày sau tuyên bố – mặc dù về mặt kỹ thuật là hợp hiến – là không công bằng với các đảng khác. Đó là việc các đảng khác bị tẩy chay, khiến cho nhiều quận huyện chỉ còn lại ứng cử viên từ Đảng Thai Rak Thai cầm quyền. Do đó, Tòa án đã đặt ra nghi ngờ về tính xác thực của ý chí của cử tri. Quyết định này làm dấy lên lo ngại về việc chính trị hóa ngành tư pháp và mức độ mà Tòa án có thể coi các hành động “hợp hiến về mặt kỹ thuật” là trái với các nguyên tắc dân chủ. Ngoài ra, Tòa án nêu lên những lo ngại về việc đặt thùng phiếu có khả năng gây nguy hiểm cho quyền riêng tư của cử tri, mặc dù Tòa không đưa ra bằng chứng nào về việc thao túng rộng rãi đối với cuộc bầu cử đó.
Sau đó, sau cuộc bầu cử năm 2014, Tòa án đã phán quyết cuộc bầu cử này là vi hiến vì Ủy ban Bầu cử đã không tiến hành bỏ phiếu ở tất cả các quận do thiếu ứng cử viên ở 28 quận[23] vì những người tham gia cuộc đua đã bị các nhóm biểu tình ngăn cản không cho đăng ký tham gia.[24] Phán quyết nêu ra một số lo ngại. Cơ sở lý luận của Tòa án biện minh cho việc hủy bỏ một cuộc bầu cử không cân xứng đó là dựa trên những bất thường về thủ tục tại 28 quận. Phán quyết này cũng không cho phép tổ chức bầu cử bổ sung tại các quận này. Đồng thời, phán quyết của Tòa án không tính đến việc bảo vệ các quyền hiến định của cử tri và không giải quyết được các hành vi vi phạm các nguyên tắc hiến định của các nhóm biểu tình khi ngăn cản các ứng viên đăng ký tham gia cuộc đua.
Mặc dù Tòa án chỉ quyết định hủy bỏ hai cuộc bầu cử trên, nhưng kể từ những phán quyết này, các đơn thỉnh cầu hủy bỏ các cuộc bầu cử tiếp theo đã trở nên phổ biến. Sau cuộc tổng tuyển cử năm 2019, một người thỉnh cầu hang loạt khác – người cũng đã trở nên nổi tiếng kể từ cuộc bầu cử năm 2023 – đã nộp đơn khiếu nại lên Văn phòng Thanh tra Thái Lan, kiến nghị Tòa Hiến pháp hủy bỏ cuộc bầu cử. Cá nhân này đã đề cập đến báo cáo bầu cử của Ủy ban Bầu cử có chứa những điểm không nhất quán và tính toán danh sách đảng phái mà họ coi là vi hiến. Tuy nhiên, Thanh tra đã quyết định không theo đuổi yêu cầu. Các cuộc thảo luận về khả năng hủy bỏ cuộc tổng tuyển cử năm 2023 cũng đã xuất hiện, mặc dù không có bằng chứng rõ ràng nào về sự bất thường được đưa ra.[25]
Từ việc đình chỉ các ứng cử viên trúng cử, việc giải tán các đảng phái chính trị và việc hủy bỏ các cuộc bầu cử, tất cả những phán quyết này đã làm xói mòn tính toàn vẹn của cuộc bầu cử ở Thái Lan. Việc bình thường hóa vai trò của Tòa án trong các quyết định như vậy đe dọa đến tính khả thi của các cuộc bầu cử trong việc đóng vai trò là một phương tiện để chuyển giao quyền lực một cách hòa bình. Hơn nữa, theo lịch sử, tình trạng hỗn loạn chính trị và khoảng trống sau các cuộc bầu cử bị hủy bỏ đã dẫn đến các cuộc đảo chính quân sự vào năm 2006 và 2014. Ngay cả khi các cuộc bầu cử không bị hủy bỏ, việc đình chỉ các ứng cử viên trúng cử và việc giải tán các đảng phái chính trị cho thấy tác động phá hoại của các quyết định tư pháp này đã dẫn đến xói mòn tính toàn vẹn của cuộc bầu cử ở Thái Lan.
Kết luận
Vai trò của Tòa Hiến Pháp trong việc lật đổ quyết định của cử tri tại hòm phiếu đã dẫn đến xói mòn tính toàn vẹn của cuộc bầu cử ở Thái Lan. Các quyết định của Tòa án chủ yếu liên quan đến: đình chỉ các ứng cử viên bầu cử vì các vấn đề kỹ thuật pháp lý, giải tán các đảng phái chính trị vì đề xuất cải cách chế độ quân chủ và hủy bỏ các cuộc bầu cử. Những vấn đề này trở nên trầm trọng hơn do quyền hạn rộng lớn của Tòa án, quy trình lựa chọn phi dân chủ. Và sự thiếu trách nhiệm giải trình trước công chúng đã ảnh hưởng đến tính độc lập và uy tín của Tòa án. Cả tác động trực tiếp và ảnh hưởng gián tiếp của nó đối với các cuộc bầu cử đều gây nghi ngờ về tính toàn vẹn của các cuộc bầu cử trong tương lai ở Thái Lan.
Do đó, không có gì ngạc nhiên khi ngày càng có nhiều lời kêu gọi giải quyết các vai trò của Tòa án, chẳng hạn như sửa đổi luật để loại bỏ thẩm quyền của tòa đối với hành vi của các chính trị gia.[26] Các cuộc thảo luận cũng đã bắt đầu xoay quanh việc xem xét lại về tính cần thiết của Tòa Hiến pháp nói chung.[27] Tất cả những động thái này tìm cách làm giảm bớt ảnh hưởng của Tòa án, đặc biệt là trong các vấn đề bầu cử. Tuy nhiên, những lời kêu gọi như vậy phần lớn chỉ giới hạn ở các đảng đối lập và nếu không có công cuộc chính trị rộng khắp trong việc cải cách Tòa Hiến pháp thì có khả năng là Tòa án sẽ còn tiếp tục ảnh hưởng đến kết quả bầu cử.
Ekmongkhon Puridej, Asia Centre
NOTES
[1] Bangkok Post (2024) ‘Court dissolves Move Forward Party’, Bangkok Post, at:
https://www.bangkokpost.com/thailand/politics/2843182/court-dissolves-move-forward-party.
[2] Bangkok Post (2024) ‘Srettha dismissed as PM after court ruling’, Bangkok Post, at:
https://www.bangkokpost.com/thailand/politics/2847093/srettha-dismissed-as-pm-after-court-ruling.
[3] “Constitution of the Kingdom of Thailand (Interim), 2006”, ConstitutionNet, at: https://constitutionnet.org/sites/default/files/2006_Interim_Constitution_constitution.pdf.
[4] ThaiPublica (2024) ‘นิติศาสตร์ 4 สถาบันชี้ “ศาลรัฐธรรมนูญอำนาจเหนือรัฐธรรมนูญ” กระทบสิทธิประชาชน [Four law faculties points out “Constitutional Court’s power over the Constitution”, affecting citizen’s rights]’, ThaiPublica, at: https://thaipublica.org/2024/08/academics-say-excessive-power-of-constitutional-court-affecting-peoples-rights; Thairath (2024) ‘แฮชแท็ก #ศาลรัฐธรรมนูญ พุ่งติดอันดับ 1 หลังอ่านคำวินิจฉัยคดี “พิธา-ก้าวไกล” [Hashtag #ConstitutionalCourt soars to number 1 after the court reads “Pita – Move Forward” verdict]’, Thairath, at: https://www.thairath.co.th/news/society/2759589.
[5] Wachana Wanlayangkul (2021) ‘ศาลรัฐธรรมนูญแบบไหนที่สังคมไทยต้องการ? [What kind of Constitutional Court does Thai society need?]’, The101, at: https://www.the101.world/constitution-dialogue-constitutional-court.
[6] Wachana (2021) ‘What kind of Constitutional Court does Thai society need?’.
[7] Eugénie Mérieau (2022) ‘Democratic Breakdown through Lawfare by Constitutional Courts: The Case of Post- “Democratic Transition” Thailand’, Pacific Affairs 95(3): 475–496, at:
https://eugeniemerieau.com/wp-content/uploads/2023/02/pa-lawfare-in-thailand-2022.pdf.
[8] James R. Klein (1998) ‘The Constitution of the Kingdom of Thailand, 1997: A Blueprint for Participatory Democracy’, Working Paper No. 8, The Asia Foundation Working Paper Series, at: https://constitutionnet.org/sites/default/files/Paper_on_the_1997_constitution_2.pdf.
[9] Khemthong Tonsakulrungruang (2022) ‘Thai Constitutions as a Battle Ground for Political Authority: Barami versus Vox Populi’, in Tom Ginsburg and Benjamin Schonthal (eds.) Buddhism and Comparative Constitutional Law, Cambridge: Cambridge University Press (Comparative Constitutional Law and Policy), 161–180.
[10] Wachana (2021) ‘What kind of Constitutional Court does Thai society need?’.
[11] “Constitution of the Kingdom of Thailand, 2017” Constitute Project, at: https://www.constituteproject.org/constitution/Thailand_2017.
[12] Khemthong (2022) ‘Thai Constitutions as a Battle Ground for Political Authority’.
[13] BBC Thai (2017) ‘ศรีสุวรรณ จรรยา กับ 5 เรื่องน่ารู้ของ “นักร้อง” [Srisuwan Chanya and 5 interesting facts about “serial petititoners”]’, BBC Thai, at: https://www.bbc.com/thai/thailand-39626226.
[14] Natchapakorn Nammuang (2023) ‘แนวคำวินิจฉัยศาลรัฐธรรมนูญคดีหุ้นสื่อ ถือหุ้นจริง + ทำสื่อจริง = มีความผิด [Constitutional Court’s rulings in media share cases: Holding real shares + really doing media business = guilty], Thairath, at: https://plus.thairath.co.th/topic/politics&society/103290.
[15] Bangkok Post (2019b) ‘Court suspends Thanathorn from MP’, Bangkok Post, at: https://www.bangkokpost.com/thailand/politics/1682696/court-suspends-thanathorn-from-mp.
[16] Bangkok Post (2024a) ‘Pita survives media shareholding case’, Bangkok Post, at: https://www.bangkokpost.com/thailand/politics/2729909/pita-survives-media-shareholding-case.
[17] Ibid.
[18] Thai PBS (2023) ‘ย้อนรอย “ถือหุ้นสื่อ” จาก “ธนาธร” ถึง “พิธา” [Backtracking “holding media shares” from Thanathorn to Pita]’, Thai PBS, at: https://www.thaipbs.or.th/news/content/327630.
[19] PPTV (2023) ‘เลือกตั้ง 2566 : เบื้องลึก! แฉ”พิธา”ถือหุ้นITV บังเอิญหรือเกมตัดตอน? [Insider! Reveals that “Pita” owns iTV shares – coincidence or intentional?]’, PPTV, at: https://www.pptvhd36.com/news/การเมือง/197169.
[20] Bangkok Post (2024b) ‘Court dissolves Move Forward Party’.
[21] Thairath (2024b) ‘ศาลรัฐธรรมนูญตีตก ร้องสอย พท.แก้ 112 สั่ง กกต.ชงใหม่ เอกสารยุบก้าวไกล [Constitutional Court dismissed petition to take down PTP for amending 112 – Orders Election Commission to reconsider documents for MFP dissolution case]’, Thairath, at: https://www.thairath.co.th/news/politic/2772173.
[22] Constitutional Court (2006) ‘สรุปคําวินิจฉัยศาลรัฐธรรมนูญที่ 9/2549 วันที่ 8 พฤษภาคม พ.ศ. 2549 [Summary of the Decision of the Constitutional Court No. 9/2006 Date: 8 May 2006]’, Constitutional Court, at:
https://www.constitutionalcourt.or.th/oTòa Hiến pháp_web/download/article/file_import/t9_49.pdf.
[23] Reuters (2014) ‘Thai court declares February general election void’, CNBC, at: https://www.cnbc.com/2014/03/21/thai-court-declares-feb-general-election-void.html; BBC News (2014) ‘Thai court rules general election invalid’, BBC News, at: https://www.bbc.com/news/world-asia-26677772.
[24] Ibid.
[25] BBC Thai (2023) ‘เลือกตั้ง 2566 : ประธาน กกต. ตอบสื่อต่างชาติเลือกตั้งจะโมฆะหรือไม่ [Election 2023: Election Commission chairman responds to foreign media: will the election be invalid or not?]’, BBC Thai, at: https://www.bbc.com/thai/articles/cxwppjvd484o; TODAY (2023) ‘ความไม่ชัดเจนเรื่องการแบ่งเขตเลือกตั้ง อาจนำไปสู่เลือกตั้งโมฆะ ซ้ำรอยปี 49 [Ambiguity regarding the division of electoral districts may lead to an invalid election, repeating the situation of 2006]’, TODAY, at: https://workpointtoday.com/news-260.
[26] The Standard (2024) ‘สว. นันทนา มองการตรวจสอบจริยธรรมไม่ควรเป็นตัวชี้วัดเดียว เสนอลดอำนาจศาลรัฐธรรมนูญที่ล้นเกิน [Senator Nanthana views ethics should not be the only indicator, proposes to reduce the excessive powers of the Constitutional Court]’, The Standard, at: https://thestandard.co/nantana-senate-ethics-probe.
[27] Thepjorn (2024) ‘ฝ่ายค้าน ฝ่ายแค้น ชักธงรบ วางเกมยาว ล้ม “ศาลรัฐธรรมนูญ” [The opposition raise the battle flag and planned the long game to overthrow the Constitutional Court]’, Bangkok Biz News, at: https://www.bangkokbiznews.com/politics/1141760.