Cổng Internet Quốc gia và Tương lai của Chủ nghĩa Độc tài Kỹ thuật số ở Campuchia

Mặc dù đảm bảo quyền tự do ngôn luận trong hiến pháp của mình, Campuchia đang dần trở thành nhà độc tài trong việc tiếp cận lĩnh vực kỹ thuật số,  với sự ra đời của Cổng Internet Quốc gia (NIG). Đó là một cổng internet thuộc sở hữu của chính phủ và nó sẽ dẫn đến việc tự kiểm duyệt nghiêm trọng trong nước và sẽ góp phần củng cố hệ thống nhà nước độc đảng ở Campuchia. Những dấu tích còn lại của quyền tự do ngôn luận và không gian xã hội dân sự cho các hoạt động chính trị đang bị đe dọa với hoạt động của Một cổng duy nhất. Cổng này ban đầu được lên kế hoạch vào đầu năm 2022, mặc dù nó đã bị trì hoãn. ¹

Số lượng người sử dụng Internet ở Campuchia tăng từ 0,53% dân số năm 2009 lên 52,6% dân số (8,86 triệu người) vào năm 2021. ² Tính đến năm 2021, có 5 công ty viễn thông lớn cung cấp dịch vụ internet cả cố định và cả di động tại Campuchia – Viettel, Smart Axiata, CamGSM, Xinwei Telecom và Southeast Asia Telecom, tất cả đều xuất phát từ các quốc gia có khuynh hướng độc tài. ³ (Trung Quốc, Singapore và Việt Nam) và tất cả đều liên kết chặt chẽ với chính phủ Campuchia và các quan chức của nước này. Điều này cho phép sự hợp tác giữa ISP và các quan chức chính phủ trở nên dễ dàng trong việc giám sát việc sử dụng internet để  chặn nội dung trực tuyến hoặc  để ‘điều tiết’ internet.

Bộ công cụ pháp lý độc quyền kỹ thuật số

Một loạt luật đã được sử dụng để giải quyết bất đồng trên mạng. Việc triển khai NIG sắp diễn ra, nhằm mục đích đưa tất cả lưu lượng truy cập internet vào một cổng do chính phủ điều hành, sẽ đi kèm với một loạt các luật hiện hành: Hiến pháp Campuchia, Bộ luật Hình sự, Luật Viễn thông, Liên Bộ trưởng Prakas No .170 và dự thảo Luật tội phạm mạng.

Nhiều điều khoản trong các luật này, như được trình bày chi tiết trong một báo cáo gần đây của Trung tâm Châu Á, ⁴ vi phạm các tiêu chuẩn và hiệp ước nhân quyền quốc tế đã được Campuchia phê chuẩn. Các đặc điểm quan trọng của các luật này bao gồm: sửa đổi hiến pháp đối với Điều 49 yêu cầu duy trì “lợi ích quốc gia”; các điều khoản phỉ báng trong Bộ luật Hình sự nhằm bảo vệ “danh dự hoặc uy tín của một người hoặc một tổ chức”; tội thông báo “tin giả” (Điều 425); hành vi phạm tội “âm mưu” hoặc “âm mưu” của một hoặc nhiều người để thực hiện một hành vi phạm tội; và xúi giục phạm trọng tội hoặc gây rối an ninh xã hội (Điều 495). ⁵Thông tin liên lạc được giám sát theo Luật Viễn thông (2015), ⁶ trong đó quy định việc giám sát các thành phần (Điều 70 và 71), giảm bảo vệ dữ liệu (Điều 97 và 6) và hình sự hóa quyền tự do ngôn luận trên đài phát thanh, truyền hình, trực tuyến và trong các tin nhắn riêng tư (Điều 80). Tuyên bố chính thức liên Bộ trưởng, Prakas, (Tuyên bố 170) (2018) về ‘Kiểm soát xuất bản trang web và xử lý phương tiện truyền thông xã hội qua Internet ở Vương quốc Campuchia’ cho phép sự hợp tác chặt chẽ giữa Bộ Thông tin, Bộ Nội vụ và MPTC để giám sát tất cả  hoạt động sử dụng phương tiện truyền thông xã hội. Vào tháng 2 năm 2020, một lực lượng đặc nhiệm truyền thông xã hội được giao nhiệm vụ giám sát tất cả các phương tiện truyền thông Campuchia, bao gồm cả các nền tảng truyền thông xã hội, với sự ủy quyền hợp pháp từ Prakas. ⁷

Bộ luật này sẽ được bổ sung bởi dự thảo Luật tội phạm mạng, được đề xuất lần đầu tiên vào năm 2012 và vẫn đang được thảo luận vào năm 2022. Với mục đích ngăn chặn tội phạm mạng, bộ luật này cung cấp khả năng lưu giữ tất cả dữ liệu giao thông trong tối đa 180 ngày. RGC sau đó sẽ có thể dễ dàng yêu cầu dữ liệu từ tổ chức các quyền và có khả năng hạn chế công việc của các tổ chức này bằng cách lạm dụng dữ liệu đó. Những người liên đới  cũng bị đe dọa theo dự thảo luật mới này. Luật Kiểm soát Covid-19 (tháng 3 năm 2021), mặc dù là một biện pháp tạm thời, đã được sử dụng để bịt miệng những nhà phản biện, những người được cho là đã phát tán ‘tin giả’ về tình hình COVID-19 và cáo buộc Chính phủ là quản lý đại dịch yếu kém.

Phần cuối cùng trong bộ công cụ pháp lý độc tài của Campuchia là Cổng Internet Quốc gia, một “công tắc” quốc gia của Internet khi cần thiết. ⁸ Đại diện cho một cú đánh đáng kể đối với quyền tự do ngôn luận trực tuyến và quyền riêng tư, các nhà khai thác NIG về cơ bản sẽ thay mặt RCG tham gia giám sát kỹ thuật số. Họ được yêu cầu phối hợp với các cơ quan liên quan để thực hiện hành động ngăn chặn và ngắt kết nối tất cả các kết nối mạng có ảnh hưởng xấu đến doanh thu quốc gia, an toàn, trật tự xã hội, nhân phẩm, văn hóa, truyền thống và phong tục (Điều 6); họ lưu trữ dữ liệu và cung cấp báo cáo tình trạng thông thường với các cơ quan chức năng (Điều 14) để “[đảm bảo] an toàn, trật tự công cộng, phẩm giá, văn hóa, truyền thống và phong tục của xã hội” (Điều 12)

Trong những tháng trước khi công bố NIG, một số khu dân cư được chọn đã bị cắt điện và tốc độ internet của họ giảm xuống nhằm cản trở việc truy cập internet. Trước bầu cử, chính quyền cũng đóng cửa các trang tin tức ủng hộ dân chủ độc lập. Khi đại dịch COVID-19 khiến các hoạt động và những cam kết chuyển sang trực tuyến, các tổ chức xã hội dân sự (CSO) đã kể lại với Trung tâm Châu Á rằng có  trường hợp “những người tham gia” không xác định đã làm gián đoạn các cuộc họp trực tuyến. ⁹

Vào tháng 2 năm 2022, việc thực thi NIG bị hoãn lại. Chính phủ Campuchia hợp tác chặt chẽ về tài chính và công nghệ với Trung Quốc. ¹⁰ Theo ghi nhận của tờ Thời báo New York, không thể phủ nhận rằng Campuchia đang gia nhập danh sách các quốc gia áp dụng mô hình giám sát internet độc tài của Trung Quốc. ¹¹ Thái Lan, Việt Nam và Singapore đều đang thực hiện mô hình này. ¹² Điều này đã khiến người dân Campuchia chuyển sang sử dụng VPN để kiểm soát internet, mặc dù các dịch vụ này có thể sẽ bị cấm trong tương lai.

Giám sát kỹ thuật số và sự thoái suy của các quyền

Mặc dù  quyền tự do ngôn luận được ghi trong Hiến pháp Campuchia và được hỗ trợ bởi việc nước này phê chuẩn Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị (ICCPR), nhưng một loạt các biện pháp pháp lý của Campuchia đã tạo ra một cảnh quan kỹ thuật số được giám sát chặt chẽ, điều này đang gây ra lo lắng cho những người bất đồng chính kiến. Đối mặt với các mối đe dọa và sự thao túng trên mạng xã hội, các nhà phản biện xã hội và những người bảo vệ nhân quyền đã rút vào chế độ tự kiểm duyệt và rút khỏi tham gia chính trị để đảm bảo sự tồn tại của họ.

Quyền tự do Internet đã bị suy giảm kể từ năm 2009. ¹³ Vào năm 2021, khoảng 39 người Campuchia đã bị bắt, bỏ tù hoặc ban hành lệnh truy nã vì cáo buộc vi phạm trực tuyến do các cơ quan kiểm duyệt của chính phủ báo cáo. ¹⁴ Hiệp hội Liên minh các nhà báo Campuchia đã dày công ghi lại các tài liệu về việc đàn áp các nhà báo ở nước này. Báo cáo giám sát hàng quý của hội này cho tháng 7 đến tháng 9 năm 2021, ¹⁵ nói về việc quấy rối tám nhà báo thông qua hành động pháp lý, đe dọa bạo lực, giam giữ hoặc bỏ tù vì đưa tin về các chủ đề khác nhau, bao gồm quyền đất đai và COVID-19. Báo cáo lưu ý rằng từ tháng 1 đến tháng 4 năm 2021, Bộ Thông tin đã thu hồi ít nhất 7 giấy phép truyền thông bao gồm Angkor Today, Live-Daily, San Prum, Phengvannak, Stoengchralpost, Tecchor Youth News, và K01 TV Online – sáu trong số đó bị cáo buộc phát tán thông tin sai lệch và gây hỗn loạn cho báo cáo của bộ này về COVID-19. Vào tháng 8 năm 2021, Bộ Thông tin tuyên bố thành lập Ủy ban Giám sát về Đạo đức Báo chí, để giám sát và điều chỉnh hành vi của những người hành nghề truyền thông trong nước. ¹⁶

Việc đàn áp những tiếng nói bất đồng chính kiến đã được hỗ trợ bởi công nghiệp giám sát tư nhân. Công ty FinSpy bị phanh phui vì đã bán dịch vụ cho chính phủ Campuchia trước khi đóng cửa vào tháng 3 năm 2022. ¹⁷ Tương tự, một báo cáo của Reuters tiết lộ rằng chương trình Pegasus của NSO đã được sử dụng ở quốc gia này. ¹⁸

Vai trò của các nền tảng truyền thông xã hội cũng cần phải được lưu ý vì những kẻ chơi khăm và các chương trình tự đồng thường xuyên được sử dụng để khuếch đại các câu chuyện ủng hộ chính phủ và phổ biến thông tin sai lệch nhằm làm mất uy tín của những người chỉ trích chính phủ và những người bất đồng chính kiến. ¹⁹ Thủ tướng Hun Sen sử dụng facebook để đe dọa đối thủ và phát tán ngôn từ kích động thù địch. Ông có thể kiểm soát các câu chuyện vốn được công chúng với trình độ hiểu biết kỹ thuật số thấp tiêu thụ, điều này tạo điều kiện thuận lợi cho việc trị vì của ông. ‘Tin tức giả mạo’ do chính phủ tạo ra thường dẫn đến việc bắt giữ không, giam giữ và bỏ tù tùy tiện.

Kết luận

Sự gia tăng chủ nghĩa độc tài kỹ thuật số ở Campuchia đã dẫn đến sự suy giảm quyền tự do internet, sự phát triển của sự tự kiểm duyệt, việc từ chối truy cập internet, sự kiểm soát các bài tường thuật bầu cử, bóp nghẹt tiếng nói đối lập, giám sát trực tuyến và thao túng nội dung truyền thông xã hội. Sự hạn chế của Thủ tướng Hun Sen đối với  truyền thông xã hội cho phép ông khuếch đại nội dung ủng hộ chính phủ và đánh bại và đe dọa các đối thủ chính trị. ²⁰ Một cái cớ để hy vọng là thông báo, vào tháng 2 năm 2021, rằng MPTC dự định chuẩn bị một luật bảo vệ dữ liệu sau khi hoàn thiện dự thảo luật tội phạm mạng trong tương lai gần. ²¹

Chủ nghĩa độc tài kỹ thuật số có thể sẽ phát triển hơn nữa ở Campuchia trong tương lai gần. Mặc dù phong cách có thể khác, nhưng Hun Manet không có khả năng thay đổi hoàn toàn hệ thống cai trị của cha mình. Ông sẽ cai trị Campuchia với sự hỗ trợ của Lào, Myanmar, Việt Nam, ²² Singapore, và Trung Quốc; ²³ tất cả đều đang hỗ trợ Campuchia về cơ sở hạ tầng cần thiết để kéo dài chủ nghĩa độc tài kỹ thuật số. ²⁴ Nga cũng là một bên tham gia tích cực trong lĩnh vực này, từ lâu đã quan tâm đến thị trường viễn thông của Campuchia. ²⁵ Nga gần đây đã ký một thỏa thuận đầu tư với Phnom Penh, bản thỏa thuận này bao gồm công ty sản xuất thiết bị truyền thông ELTEX của Nga. ²⁶

Robin Ramcharan
Robin Ramcharan là Giám đốc Điều hành của Trung tâm Châu Á.

Banner: Siem Reap, Cambodia. A most unlikely looking shop to be offering free WiFi. Gartland, Shutterstock