ပြောင်းလွယ်ပြင်လွယ်ရှိမှု၊ လုံခြုံရေးနှင့် ပလက်ဖောင်းအလုပ်တွင် စည်းလုံးမှုရှာဖွေခြင်း - ထိုင်းနိုင်ငံမှ ကယ်ရီသမားများ၏ ဖြစ်ရပ်

ဤဆောင်းပါးတွင် ‘ကယ်ရီသမားများ’ (rider) ဟုလူသိများသော ထိုင်းအငှားယာဉ်မောင်းနှင့် အစားအသောက် ပို့ဆောင်သည့် ပလက်ဖောင်းလုပ်သားများအပေါ် သက်ရောက်သည့်ပြဿနာကို အကျဉ်းချုံး ဆွေးနွေးထားပါသည်။ ဤနေရာ၌ တင်ပြထားသည့် အချက်အလက်များမှာ ပါ၀င်လေ့လာ ကြည့်ရှုခြင်းနှင့် ဘန်ကောက်တွင် နေထိုင်အလုပ်လုပ်ကိုင်သော ‘ကယ်ရီသမား’ ၄၃၅ ဦးနှင့် အခြားပြည်နယ် ၃ ခုဖြစ်သည့် ခွန်ကန်၊ အန့်ထွန်နှင့် ပတ္ထနီပြည်နယ်တို့မှ စစ်တမ်းကောက်ယူခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ ကယ်ရီသမား အဖွဲ့အစည်းများမှ ခေါင်းဆောင်အများအပြား၏ ဆန္ဒပြပွဲများနှင့် အင်တာဗျူးများကို ကြည့်ရှုရာတွင်၊ ကယ်ရီသမားများအကြား သဘောထားကွဲလွဲမှုသည် အလုပ်ရှင်-အလုပ်သမားဆက်ဆံရေးနှင့် လူမှုကာကွယ် စောင့်ရှောက်ရေးတို့ကြား ဆက်စပ်မှုကို နားလည်သဘောပေါက်ခြင်းနှင့် ဆက်စပ်နေကြောင်း တွေ့ရှိခဲ့သည်။

ကယ်ရီသမားများ၏ပြဿနာများ

၂၀၂၀ ပြည့်နှစ် ဇန်နဝါရီလမှ ၂၀၂၁ ခုနှစ် သြဂုတ်လအတွင်း မတူညီသော ကယ်ရီသမားအဖွဲ့များက စီစဉ်ကျင်းပသော ဆန္ဒပြမှု ၁၉ ခုကို ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာခြင်းဖြင့် ၄င်းတို့၏ တောင်းဆိုချက်များမှာ လုပ်ခလစာနှင့် မက်လုံးများ (၈၉.၅%)၊ ပလက်ဖောင်းပေါ်ရှိ အယ်လ်ဂိုရစ်သမ် ချွတ်ယွင်းချက်များ (၄၁.၂%)၊ လုပ်ငန်းခွင် အခြေအနေ အပြောင်းအလဲများ (၄၁.၂%) နှင့် မတော်တဆအာမခံ တောင်းဆိုမှု (၁၁.၈%) ရှိကြောင်း တွေ့ရှိခဲ့ပါသည်။ ဤတောင်းဆိုချက် လေးခုသည် ဆက်စပ်နေပြီး စစ်တမ်း အချက်အလက်များတွင်လည်း ယင်းတို့ကို ထပ်မံ တွေ့ရှိခဲ့ပါသည်။ ကယ်ရီသမားများ၏ အခကြေးငွေနှင့် မက်လုံးများကို သိသိသာသာ လျှော့ချခြင်း ဖြစ်ပွားခဲ့ပါသည်။ ဥပမာအားဖြင့် Grab သည် ဘန်ကောက်ရှိ ၎င်းတို့၏ ကယ်ရီသမားများကို ၂၀၁၈ တွင် ဘတ် ၆၀ ဝန်းကျင်ပေးချေခဲ့ပြီး လက်ရှိတွင် ၃၈ ဘတ် ဖြစ်ပါသည်။ လစာနှင့် မက်လုံးများနှင့် ပတ်သက်၍ ပလက်ဖောင်းကုမ္ပဏီများက စျေးကွက်သည် အလွန်ယှဉ်ပြိုင်မှု များသည်ဟု တုံ့ပြန်ပါသည်။ ကုမ္ပဏီတွေက လုပ်ငန်းမှာ ရှင်သန်ရန် လုပ်ခလစာနဲ့ မက်လုံးတွေကို လျှော့ချရသည်ဟု ဆိုပါသည်။ လုပ်ခ လျှော့ပေးလိုက်သည့်အတွက် ကယ်ရီသမားများသည် သူတို့၏ ဝင်ငွေကို ထိန်းသိမ်း ထားနိုင်ရန် နာရီပေါင်း များစွာကြာအောင် ပိုအလုပ်လုပ်ရသည်ဟု ဆိုလိုပါသည်။ စစ်တမ်းအရ ကယ်ရီသမားအများအပြားသည် ၎င်းတို့ အမှန်တကယ် နာရီပေါင်းများစွာ အလုပ်လုပ်နေကြကြောင်း တွေ့ရှိခဲ့ရပါသည်။ လုပ်သား ၃၆.၆% သည် တပတ်လျှင် ၄၁-၆၀ နာရီ အလုပ်လုပ်ရကြောင်း ဆိုခဲ့ပြီး ၄၄.၈% သည် တပတ်လျှင် နာရီ ၆၀ ထက်ပို၍ အလုပ်လုပ်ရကြောင်း ဖော်ပြခဲ့ပါသည်။ ကယ်ရီသမားများအကြား ပြိုင်ဆိုင်မှု ပြင်းထန်လာခြင်းကြောင့် ကယ်ရီသမားဦးရေ သိသိသာသာ တိုးလာသည်နှင့်အမျှ အလုပ်အကိုင် နည်းပါးလာပြီး ၎င်းတို့၏ ဝင်ငွေကို ထိန်းသိမ်းနိုင်ရန် နာရီပေါင်းများစွာ စောင့်ဆိုင်းနေရသည့် အကြောင်းကြောင့်လည်း ဖြစ်ပါသည်။

ယင်းသို့ အချိန်ကြာကြာအလုပ်လုပ်ရခြင်းသည် ယာဉ်မတော်တဆမှုဖြစ်နိုင်ခြေကို တိုးစေပါသည်။ စစ်တမ်း ဖြေသူများ၏ ၃၃.၅ ရာခိုင်နှုန်းသည် ယာဉ်ပေါ်မှပြုတ်ကျခြင်း၊ အခြားယာဉ်တိုက်ခံရခြင်း သို့မဟုတ် တိုက်မိခြင်း အပါအဝင် မတော်တဆမှုများ ဖြစ်ခဲ့ကြောင်း ဖြေဆိုခဲ့ပါသည်။ ကယ်ရီသမားများကို ဖောက်သည်အများအပြား တပြိုင်နက်တုံ့ပြန်ရန် တွန်းအားပေးသည့် အယ်လ်ဂိုရီသမ် အသစ်များသည်လည်း မတော်တဆမှု ဖြစ်စေနိုင်ပါသည်။ တွဲဖက်ပေးသော အယ်လဂိုရီသမ်က ယခင်ဖောက်သည်များထံမှ ရရှိသော အဆင့်သတ်မှတ်ချက်အတိုင်း ကယ်ရီသမားများ ရရှိသော အမှာစာများ ကိုက်ညီမှုရှိစေရန် ဆောင်ရွက်ပါသည်။ အစားအသောက်ပေးပို့ရာတွင် နှောင့်နှေးကြန့်ကြာမှုများအတွက် ကယ်ရီသမားများကို အပြစ်တင်ခြင်းမှ ရှောင်ကြဉ်ရန်နှင့် အဆင့်သတ်မှတ်မှုနည်းသော ကယ်ရီသမားများကို အပြစ်ပေးခြင်းတို့ ရှိသည့်အတွက် ဖောက်သည်များ စိတ်ကျေနပ်စေရန် အစားအစာများကို ပိုမိုလျင်မြန်စွာ ပို့ဆောင် ပေးရသည့်အခါ ယာဉ်မတော်တဆမှုဖြစ်နိုင်ခြေ ပိုများလာစေပါသည်။

Heavy traffic in Bangkok. “Working such long hours increases the risk of accidents”.

ပလက်ဖောင်းများ၏ အက်ပ်လီကေးရှင်းလုပ်ဆောင်မှုများ မှားယွင်းမှုများကြောင့် မကြာခဏ ပြဿနာများ ကြုံတွေ့ရ ကြောင်းကိုလည်း ကယ်ရီသမားများက စစ်တမ်းတွင် ဖြေဆိုခဲ့သည်။ စစ်တမ်းဒေတာအရ ဖြေဆိုသူ ၅၁.၁% သည် အက်ပ်လီကေးရှင်း ကြောင်ပြီး ရပ်သွားခြင်း၊ နောက်ကျခြင်း၊ အမှားအယွင်းများနှင့် အလုပ် ဆက်လက်မလုပ်ဆောင်နိုင်ခြင်းတို့ကဲ့သို့သော ချို့ယွင်းချက်များကို တွေ့ကြုံရပါသည်။ ဒုတိယ အဖြစ်အများဆုံး ပြဿနာမှာ မြေပုံများနှင့် ဂျီပီအက်စ် စနစ်များ နှင့် သက်ဆိုင်ပြီး မှားယွင်းပြီး နေရာများ ညွှန်ပြခြင်း ကြောင့် အချိန်ကုန်ခြင်း၊ လောင်စာဆီ ကုန်ကျစရိတ် တိုးမြင့်ခြင်း နှင့် တခါတရံ ဝယ်ယူသူများ နှင့် ပဋိပက္ခများ ဖြစ်ပေါ်စေပါသည်။

ကယ်ရီသမားများ၏ တောင်းဆိုချက်များနှင့် ပလက်ဖောင်းများ၏ တိတ်ဆိတ်မှုသည် ကယ်ရီသမားများ အနေဖြင့် စျေးဆစ်နိုင်စွမ်း ပိုမိုလိုအပ်ကြောင်း ထင်ဟပ်ပါသည်။ ကယ်ရီသမားများအကြား စုပေါင်းလုပ်ဆောင်မှု မြင့်မားခြင်းသည် အပြုသဘောဆောင်သော အပြောင်းအလဲများကို ဆောင်ကျဉ်း ပေးနိုင်သော်လည်း၊ လေ့လာခဲ့သည့် ဆန္ဒပြမှု ၁၉ကြိမ်တွင် အများစုသည် မတူညီသော ပလက်ဖောင်းများမှ ကယ်ရီသမားများကို စုစည်းထားခြင်း မရှိပါ။ နောက်အပိုင်းတွင် ကယ်ရီသမားများ၏ လူထုလှုပ်ရှားမှုနှင့် သူတို့ကြားက ဆက်ဆံရေးအကြောင်း ဆွေးနွေးပါမည်။

Chiang Mai, Thailand – “Grab food” and “Food Panda” motorcycle driving food delivery vehicles In the urban area. Photo: Blur Life 1975, Shutterstock

ထိုင်းကယ်ရီသမားများ၏ လူထုလှုပ်ရှားမှုအတွင်း

ကယ်ရီသမားများသည် များသောအားဖြင့် ဆိုရှယ်မီဒီယာပလက်ဖောင်းများပေါ်တွင် စုဝေးကြပါသည်။ ဝန်ဆောင်မှုကဏ္ဍရှိ ပလက်ဖောင်းစီးပွားရေး၏အကျိုးသက်ရောက်မှုနှင့် ပတ်သက်၍ ကနဦး သုတေသနပြုမှုအတွင်း ကယ်ရီသမားများအကြား ဆိုရှယ်မီဒီယာပလက်ဖောင်းများအသုံးပြုခြင်းကို ပထမဆုံး တွေ့ခဲ့ရပါသည် (Wantanasombut & Teerakowitkajorn ၊ 2018)။ ထိုစဥ်က ကယ်ရီသမားများသည် သူတို့၏ နေ့စဉ်လုပ်ငန်းခွင်ဘဝနှင့် မမျှတသည့် လုပ်ငန်းခွင် အခြေအနေ များအကြောင်း အချက်အလက်တွေကို အွန်လိုင်းပေါ်တွင် ဝေငှလေ့ရှိကြောင်း သတိပြု မိခဲ့ပါသည်။ ရံဖန်ရံခါတွင် ၎င်းတို့သည် ပြင်ပခရီးစဉ်များနှင့် ပရဟိတလှုပ်ရှားမှုများကဲ့သို့ လူမှုပေါင်းသင်းဆက်ဆံရေး သို့မဟုတ် စုပေါင်းဆောင်ရွက်မှုများ ပြုလုပ်ရန် အဖွဲ့လိုက် အစည်းအဝေးများ စီစဉ်ကြပါသည်။ ဤအဖွဲ့များသည် အခြား ကယ်ရီသမားများထံမှ အာရုံစိုက်မှုကို စတင်ရရှိခဲ့ပြီး အဖွဲ့ဝင်များနှင့် နောက်လိုက်အရေအတွက် တိုးပွားလာခဲ့ပါသည်။ ကယ်ရီသမားအများစုသည် အဖွဲ့တခုထက်မကတွင် အဖွဲ့ဝင်များ ဖြစ်ကြပြီး အချို့အဖွဲ့များသည် ပါဝင်သူ ရာဂဏန်းမှ တသိန်းကျော်အထိ တိုးပွားလာပါသည်။ ဤအုပ်စုများကို အမျိုးအစားနှစ်မျိုးခွဲနိုင်သည် – ဖိအားပေးအုပ်စုများနှင့် တိုင်ကြားမှုအုပ်စုများ ဟုခွဲခြားနိုင်ပါသည်။ ဖိအားပေးအုပ်စုများသည် အခွင့်အရေးများနှင့် ပိုမိုကောင်းမွန်သော လုပ်ငန်းခွင် အခြေအနေများရရှိရန် ရုန်းကန်နေသူများဖြစ်ပြီး ပလက်ဖောင်းကုမ္ပဏီများအား ဆန္ဒပြမှုများ၊ သပိတ်မှောက်ခြင်းနှင့် အသနားခံစာများမှတဆင့် ဖိအားပေးခြင်းများဖြစ်ပါသည်။ တိုင်ကြားချက် အုပ်စုများသည် အဖွဲ့ဝင်အများစု၏ မကျေနပ်မှုများကို ထုတ်ဖော်ပြောဆိုရန် စုရုံးပြီး ပလက်ဖောင်း ကုမ္ပဏီများနှင့် ဆွေးနွေးမှုများပြုလုပ်ကာ ပိုမိုကျေအေးလွယ်သော နည်းလမ်းကို နှစ်သက်ကြပါသည်။

ဤဆောင်းပါး၏ အဓိကတင်ပြမှုဖြစ်သည့် ဖိအားအုပ်စုများတွင် အဖွဲ့ ၃ ခုပါဝင်ပါသည် – Grab Fast-Moving We Help Each Other (GFM)၊ Freedom Rider Union (FRU) နှင့် Thai Rider Association (TRA) တိုဖြစ်ကြသည်။ ဤအုပ်စုသုံးစုသည် ပလက်ဖောင်းကုမ္ပဏီများနှင့် အတိုက်အခံ ဖြစ်နေကြသော်လည်း ၎င်းတို့သည် တသဘောထားတည်းမဟုတ်ကြပါ။ ဥပမာအားဖြင့် FRU သည် မူလက ပလက်ဖောင်း၏ လုပ်ခလစာ လျှော့ချမှုကို တုံ့ပြန်သည့်အနေဖြင့် ပေါ်လာသည့် Lalamove Union ဖြစ်ပါသည်။

အစားအသောက်ပို့ဆောင်ရေးဈေးကွက် ကြီးထွားလာမှုကြောင့် ထိုင်းနိုင်ငံတွင် ရေပန်းစားသော ဆက်သွယ်ရေးပလက်ဖောင်းဖြစ်သည့် Line အပါအဝင် နည်းပညာကုမ္ပဏီကြီးများ၏ အာရုံစိုက်မှုကို ခံရသည်။ ဂျပန်နိုင်ငံရှိ နည်းပညာကုမ္ပဏီကြီး၏ လုပ်ငန်းခွဲကုမ္ပဏီတခုဖြစ်သည့် Line Thailand သည် ၎င်း၏ စီးပွားရေးနယ်ပယ်ကို ချဲ့ထွင်ကာ ၎င်း၏ ဒစ်ဂျစ်တယ် စာတိုပေးပို့ခြင်း ဝန်ဆောင်မှု အသုံးပြုသူ များအား ၎င်း၏ ပလက်ဖောင်းမှ တဆင့် စာရွက်စာတမ်းပေးပို့သူများ ဦးစွာခေါ်ဆိုခွင့်ပြုခဲ့သည်။ ဤတိုးချဲ့ ဝန်ဆောင်မှုကို ‘Line Man’ ဟုခေါ်သည်။ နောက်ပိုင်းတွင် Line Thailand သည် ထိုင်းနိုင်ငံတဝှမ်းမှ များပြားလှသော စားသောက်ဆိုင် ၄သိန်းကျော်၏ ဒေတာများ စုဆောင်းထားသည့် နာမည်ကြီး စားသောက်ဆိုင် သုံးသပ်ခြင်း ပလက်ဖောင်းဖြစ်သည့် Wongnai ကို ဝယ်ယူခြင်းဖြင့် အစားအသောက် ပို့ခြင်း စျေးကွက်သို့ ဝင်ရောက်ခဲ့သည် (Chinsupakul ၊ 2020) ။ ကုမ္ပဏီနှစ်ခုကြား M&A သဘောတူညီချက်ဖြင့် Line Man Wongnai (LMWN) ကို တည်ထောင်ခဲ့သည် ။ ကနဦးတွင် LMWN တွင် ကိုယ်ပိုင် ကယ်ရီပို့သမားမရှိခဲ့ပါ။ ယင်းအစား ၎င်းတို့သည် ထိုင်းနိုင်ငံတွင် လည်ပတ်နေသည့် ဟောင်ကောင် ပို့ဆောင်ရေးပလက်ဖောင်း Lalamove နှင့် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။ နောက်ပိုင်းတွင် ပြိုင်ဘက်များ တိုးပွားလာသည်နှင့်အမျှ စျေးကွက်သည် အပြိုင်အဆိုင်ဖြစ်လာသဖြင့် LMWN သည် Lalamove နှင့် ၎င်း၏ မိတ်ဖက်ဆက်ဆံမှုကို ရပ်စဲကာ ပို့ဆောင်မှုအပိုင်းကို သူ့ဘာသာသူ စီမံခန့်ခွဲခြင်းဖြင့် ကုန်ကျစရိတ်များကို လျှော့ချရန် မှတပါး ရွေးချယ်စရာမရှိတော့ပေ။ LMWN သည် Lalamove မှ LMWN သို့ ပြောင်းရန် အတွက် ၎င်းတို့အတွက် အလုပ်လုပ်ရန် ရွေးချယ်ခဲ့သော Lalamove ကယ်ရီသမားဟောင်းများ၏ ဆန္ဒအလျောက် ပြောင်းလဲရန် တောင်းဆိုခဲ့သည် ။ ဤအကူးအပြောင်းကာလတွင် Lalamove Union သည် Just Economy and Labour Institute (JELI) နှင့် Solidarity Center (SC) အပါအဝင် အန်ဂျီအိုများနှင့် အလုပ်သမား အဖွဲ့အစည်းများထံမှ အကြံဉာဏ်များဖြင့် လုပ်ခလစာနှင့် လုပ်ငန်းခွင်အခြေအနေများကို ညှိနှိုင်းရာတွင် ဦးဆောင် အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်ခဲ့သည်။ Lalamove ကယ်ရီသမားများသည် ယခုအခါ ပလက်ဖောင်း နှစ်ခုအဖြစ် ကွဲသွားသော ကြောင့် Lalamove Union သည် ကယ်ရီသမား အုပ်စုနှစ်ခုလုံးကို ကိုယ်စား ပြုရန်နှင့် နောက်ပိုင်းတွင် အခြားသော ပလက်ဖောင်းကုမ္ပဏီများ၏ ကယ်ရီသမားများကို ကိုယ်စားပြု ရန်အတွက် Lalamove Union မှ ၎င်း၏အမည်ကို FRU သို့ ပြောင်းလဲခဲ့သည် ။ ပြည်တွင်း အန်ဂျီအိုများနှင့် အလုပ်သမားအဖွဲ့အစည်းများ၏ ပံ့ပိုးကူညီမှုဖြင့် FRU သည် အရပ်ဖက်အဖွဲ့အစည်းများ၊ လူမှုရေး လှုပ်ရှားမှုများ၊ အာဏာပိုင်များနှင့် နိုင်ငံရေးပါတီများနှင့် မဟာမိတ်ပြုလာနိုင်သည်။ ဖိအားအုပ်စုများထဲတွင် FRU သည် အတိုးတက်ဆုံးအဖွဲ့ဖြစ်ပြီး ဖွဲ့စည်းတည်ဆောက်ပုံဆိုင်ရာ ပြဿနာများကို ဖြေရှင်းရန် လုပ်ဆောင်လေ့ရှိသည်။ FRU ၏ အဓိက တောင်းဆိုချက် တခုမှာ ကယ်ရီသမားများ အကျုံးဝင်သည့် အလုပ်သမား အကာအကွယ်ပေးရေး အက်ဥပဒေ ဖြစ်ပြီး ကယ်ရီသမားများကို ပလက်ဖောင်း ၏ ဝန်ထမ်းများအဖြစ် သတ်မှတ်သင့်သည်ဟု FRU က ယုံကြည်သည်။ FRU သည် ယခုအခါ ပြည်နယ်များ အတွင်း တနိုင်ငံလုံး အတိုင်းအတာဖြင့် ကယ်ရီသမားအဖွဲ့များကို တက်ကြွစွာ စည်းရုံး လျက်ရှိသည်။

Big tech entered Thailand’s food delivery market with “LINE MAN” https://lineman.line.me/

Grab Fast-Moving We Help Employment (GFM) ကို ဒေသခံ ထိုင်းဘာသာဖြင့် ဝင်း ဟုခေါ်သော ရိုးရာဆိုင်ကယ် တက္ကစီယာဉ်မောင်းများနှင့် စီးနင်းမှုဆိုင်ရာ အက်ပ်လီကေးရှင်းများမှ တဆင့် ခရီးသည်များကို ဝန်ဆောင်မှုပေးသည့် ကယ်ရီသမားများအကြား ပဋိပက္ခကြောင့် တည်ထောင်ခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ ဝင်း ဖြစ်ရန်အတွက် ယာဉ်မောင်းများသည် အင်ဂျင်အရွယ်အစား၊ အများသုံးသယ်ယူပို့ဆောင်ရေး ယာဉ်မောင်းလိုင်စင်၊ အခကြေးငွေစသည်ဖြင့် သတ်မှတ်ထားသော စံချိန်စံညွှန်းများအတိုင်း ထိုင်း အာဏာပိုင်များ၏ စည်းမျဉ်းများကို လိုက်နာရမည်ဖြစ်သည်။သို့သော်လည်း Grab စျေးကွက်အတွင်းသို့ ဝင်ရောက်လာသောအခါတွင် အဆိုပါပလက်ဖောင်းသည် သက်ဆိုင်ရာ ဝင်း ဥပဒေအားလုံးကို လျစ်လျူရှု ခဲ့ပါသည် ။ မော်တော်ဆိုင်ကယ်ရှိသူတိုင်း ပလက်ဖောင်း နှင့် အလုပ်လုပ်နိုင်သည် ဖြစ်လာသည် ။ ထို့ကြောင့် ပလက်ဖောင်းများသည် ဥပဒေများသာမက ဝင်းယာဥ်မောင်း များ၏ အလုပ်လုံခြုံရေးကိုပါ အနှောင့်အယှက် ဖြစ်လာပါသည်။ ပလက်ဖောင်းပေါ်မှ ကယ်ရီသမားများသည် ၎င်းတို့၏ အလုပ်များကို တရားမဝင် ယူနေ ကြသည်ဟု ရှုမြင်သောကြောင့် ဝင်းယာဉ်မောင်း များ၏ တုံ့ပြန်မှု သည် ပြင်းထန်ခဲ့သည်။ ဝင်းယာဉ်မောင်းများသည် ၎င်းတို့၏နယ်မြေအတွင်း ခရီးသည်များ ပို့ဆောင်ခြင်းကို မကြာခဏ တားမြစ် လေ့ရှိပြီး ကယ်ရီသမား၏ လိုင်စင်နံပါတ်ပြားကို ဓာတ်ပုံရိုက်ကာ ကယ်ရီသမားအား သက်ဆိုင်ရာသို့ သတင်းပို့ခြင်း၊ ကယ်ရီသမားများနှင့် စကားများရန်ဖြစ်ခြင်းများ မကြာခဏ ဖြစ်ပွားကာ ခိုက်ရန် ဖြစ်ပွားမှု များနှင့် အဆုံးသတ်လေ့ရှိသည်။ GFM သည် ဤအခြေအနေကို တုံ့ပြန်ရန် ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ပလက်ဖောင်း ကယ်ရီသမားအား ဝင်းယာဉ်မောင်းက ရပ်တန့်ခြင်း သို့မဟုတ် ခြိမ်းခြောက်ပါက၊ ပလက်ဖောင်း ကယ်ရီသမားသည် အဖွဲ့အတွင်းရှိ အခြားကယ်ရီသမားများထံမှ အကူအညီတောင်းခံနိုင်ပြီး အနီးနားရှိ အဖွဲ့ဝင်များသည် ကူညီရန်အတွက် အရှိန်အဟုန်ဖြင့် ရွေ့လျားမည်ဖြစ်သည်။ GFM သည် ပြောင်းလဲနေသော လုပ်ငန်းခွင်အခြေအနေများကို အဓိကအာရုံစိုက်ပြီး ဆန္ဒပြပွဲများ ဆောင်ရွက်လေ့ ရှိကာ မကြာသေးမီက မော်တော်ဆိုင်ကယ် အငှားယာဉ်များအတွက် အငှားယာဉ်ဝန်ဆောင်မှုများကို တရားဝင် ဖြစ်စေရန် အသနားခံစာ ရေးထိုးခြင်း ပြုလုပ်ခဲ့သည် (Wantanasombut, 2023)။

တတိယဖိအားပေးအဖွဲ့မှာ Thai Rider Association (TRA) ဖြစ်သည်။ ဤအဖွဲ့၏ ခေါင်းဆောင်များသည် FRU နှင့် နီးကပ်စွာ လုပ်ဆောင်ခဲ့ဖူးသည်။ နောက်ပိုင်းတွင် ၎င်းတို့သည် FRU မှ ရည်မှန်းချက်များအပေါ် သဘောမတူမှုများ၊ ပြည်တွင်းအန်ဂျီအိုများနှင့် အလုပ်သမား အဖွဲ့အစည်းများထံမှ ရရှိသော ပံ့ပိုးကူညီမှုနှင့် ပတ်သက်ပြီး FRU နှင့်အမြင်မတူဖြစ်ကာ ခွဲထွက်ခဲ့သည်။ ဝင်းယာဉ်မောင်းများ နှင့် အကြိမ်ကြိမ် စကားများ ရန်ဖြစ်ပြီးနောက် TRA ခေါင်းဆောင်များသည် TRA ကို တရားဝင်အသင်းအဖြစ် မှတ်ပုံတင်ရန် အကြံပြုသော EV မော်တော်ဆိုင်ကယ် တက္ကစီအသင်းနှင့် ရင်းနှီးလာကြသည် ။ ထို့ကြောင့် FRU နှင့် GFM တို့က အလွတ်သဘော စုရုံးနေချိန်တွင် TRA သည် အာဏာပိုင်များထံ မှတ်ပုံတင်ထားသော ပထမဆုံးသော ကယ်ရီသမားများအဖွဲ့ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ FRU က သူတို့ကိုယ်သူတို့ ‘သမဂ္ဂ’ ဟု ရည်ညွှန်းသော်လည်း အာဏာပိုင်များက ကယ်ရီသမားများကို ပလက်ဖောင်းကုမ္ပဏီ၏ ‘ဝန်ထမ်းများ’ အဖြစ် သတ်မှတ်ခြင်း မပြုသောကြောင့် ထိုင်းအလုပ်သမားဥပဒေအရ ၎င်းတို့အား တရားဝင် အလုပ်သမားသမဂ္ဂအဖြစ် တည်ထောင်ခြင်းမှ တားမြစ်ထားသည်။ ဝင်းယာဉ်မောင်းများနှင့် TRA ၏ ရင်းနှီးသော ပေါင်းသင်းမှုသည် GFM နှင့် ၎င်း၏ ဆက်ဆံရေးကို ပြောင်းလဲစေခဲ့ပြီး၊ GFM က ဝင်းယာဉ်မောင်းများ သည် ပလက်ဖောင်း ယာဥ်မောင်းများ၏ တိုက်ရိုက် ဆန့်ကျင်ဖက်များအဖြစ် သတ်မှတ်သည် ။

Traditional motorcycle taxi drivers, Bangkok, Thailand.

ပြောင်းလွယ်ပြင်လွယ်ရှိမှုနှင့် မရေရာသော အလုပ်အခြေအနေ

ကယ်ရီသမားများအတွက် အလုပ်သည် ပြောင်းလွယ်ပြင်လွယ်ရှိပြီး လွတ်လပ်မှုကို ပေးစွမ်းသော်လည်း ပေးဆပ်ရမှုတခု ရှိပါသည်။ ယခင်အပိုင်းတွင်ဖော်ပြထားသည့်အတိုင်း ကယ်ရီသမားများ ကြုံတွေ့နေရသော ပြဿနာအများစုဖြစ်သည့် ဝင်ငွေမတည်ငြိမ်မှု၊ အကျိုးခံစားခွင့်မရှိခြင်း၊ ဘေးကင်းရေးဆိုင်ရာ စိုးရိမ်မှုများ၊ လွတ်လပ်စွာ အသင်းအဖွဲ့နှင့် စုပေါင်းညှိနှိုင်းပိုင်ခွင့်တို့မှာ အလုပ်၏ မရေရာမှုများ ဖြစ်ပါသည်။ ပလက်ဖောင်းအလုပ်တွင် ပြောင်းလွယ်ပြင်လွယ် ရှိခြင်းနှင့် မရေရာခြင်းမှာ အပေးအယူအဖြစ် မကြာခဏမြင်တွေ့ရပါသည်။ ထိုင်းနိုင်ငံ၏ အခြေအနေအရ ယင်းမှာ လုပ်ငန်းရှင်-အလုပ်သမား အမျိုးအစား ခွဲခြားခြင်းနှင့် သက်ဆိုင်ရာ လူမှုအကာအကွယ်ပေးမှုများကို ယင်းအတိုင်း ခွဲခြားထားခြင်း၏ အကျိုးဆက် ဖြစ်ပါသည်။

ထိုင်းအလုပ်သမားဥပဒေများအရ ကိုယ်ပိုင်အလုပ်နှင့် အမှီအခိုကင်းသော ကန်ထရိုက်တာများသည် လုပ်ခလစာနှင့် ခံစားခွင့်များ၊ လုပ်ငန်းခွင်အခြေအနေများ၊ ခွဲခြားဆက်ဆံမှုစသည်ဖြင့် အလုပ်သမားများ၏ အခြေခံအခွင့်အရေးများကို ကာကွယ်ပေးသည့် လုပ်သားကာကွယ်ရေးအက်ဥပဒေ Labour Protection Act (LPA) တွင် အကျုံးမဝင်ပေ။ လွတ်လပ်စွာအသင်းအပင်းဖွဲ့စည်းခြင်း၊ စုပေါင်းညှိနှိုင်းခြင်း၊ အလုပ်ပိတ်ခြင်း၊ သပိတ်မှောက်ခြင်းနှင့် အလုပ်ရှင်များမှ အခြားတရားမျှတမှုမရှိသော ဆက်ဆံမှုများကို အကာအကွယ်ပေးခြင်းကို အာမခံသည့် ဥပဒေ လုပ်သားဆက်ဆံရေးဥပဒေ Labour Relationship Act (LRA) နှင့်လည်း မကာမိချေ။ LPA နှင့် LRA သည် ပလက်ဖောင်းကယ်ရီသမားများ အကျုံးမဝင်ဘဲ ၎င်းတို့ကို နိုင်ငံသားနှင့် ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေးဥပဒေ Civil and Commercial Code (CCC) အောက်တွင် ထည့်သွင်း ထားပါသည်။

ကယ်ရီသမားများ၏ အလုပ်ရှင်-အလုပ်သမား ဆက်နွယ်မှုကို ခွဲခြားသတ်မှတ်ရန် LPA နှင့် CCC အရ အောက်ပါအတိုင်း အဓိပ္ပါယ်ဖွင့်ဆိုချက်များကို ကြည့်ရပါမည်။ ၁) အလုပ်ပြီးစီးမှုကို အဓိပ္ပာယ် ဖွင့်ဆိုခြင်း ၂) အလုပ် သို့မဟုတ် ဝန်ဆောင်မှုများ ပြီးစီးသောအခါ ငွေပေးချေခြင်း၊ ၃) လုပ်ငန်းစဉ်အပေါ်ထိန်းချုပ်နိုင်စွမ်း; ၄) ထုတ်လုပ်မှုနည်းလမ်းများ ပိုင်ဆိုင်မှု၊ ၅) ပျက်စီးမှုအတွက် တာဝန်ရှိမှုတို့ ဖြစ်သည်။ ယင်းကိုကြည့်လျှက် ကယ်ရီသမားများ၏ အလုပ်ရှင်-အလုပ်သမားဆက်ဆံရေးမှာ မှုန်ဝါးဝါး ဖြစ်နေသည်။ အချို့ သတ်မှတ်ချက်များတွင် ကယ်ရီသမားများသည် သီးသန့် ပလက်ဖောင်း ဝန်ထမ်းများ ဖြစ်ကြသော်လည်း အချို့တွင် ကယ်ရီသမားများကို လွတ်လပ်သော ကန်ထရိုက်တာများအဖြစ် သတ်မှတ်နိုင်သည်။ စမတ်ဖုန်းသည် ကယ်ရီသမားနှင့်သက်ဆိုင်ပြီး အက်ပ်လီကေးရှင်းကို ပလက်ဖောင်းကုမ္ပဏီက ပိုင်ဆိုင် ထားသောကြောင့် အလုပ်ရှင်-အလုပ်သမားဆက်ဆံရေး၏ နှစ်ဖက်စလုံးတွင် ထုတ်လုပ်မှုတွင် အသုံးပြုသည့် ကိရိယာများနှင့် အရင်းအမြစ်များ ပါဝင်နေသည်။

ประเด็น	နိုင်ငံသားနှင့် ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေး ဥပဒေ (CCC)	လုပ်သားကာကွယ်ရေး အက်ဥပဒေ (LPA)	ကြားကျ
အလုပ်ပြီးစီးမှု	(✓)
အလုပ် သို့မဟုတ် ဝန်ဆောင်မှုများ ပြီးစီးသောအခါ ငွေပေးချေခြင်း၊	(✓)
လုပ်ငန်းစဉ်အပေါ် ထိန်းချုပ်နိုင်စွမ်း		(✓)
ထုတ်လုပ်မှုနည်းလမ်းများ ပိုင်ဆိုင်မှု			(✓)
ပျက်စီးမှုအတွက် တာဝန်ရှိမှု		(✓)

Source: Wantanasombut and Pitukthanin (2021)

ရလဒ်အနေဖြင့်၊ ပလက်ဖောင်းကယ်ရီသမားများသည် LPA သို့မဟုတ် LRA တွင် အကျုံးမဝင်ပါ။ ထို့ကြောင့် ဘဝမရေရာမှုကို လျှော့ချရန် ကယ်ရီသမားများကို ပလက်ဖောင်းကုမ္ပဏီ၏ ဝန်ထမ်းများအဖြစ် သတ်မှတ် သင့်သည်ဟု လူအများက အကြံပြုကြသည်။ သို့သော်လည်း စစ်တမ်းအရ ကယ်ရီသမားများသည် ပိုမိုကောင်းမွန်သော လုပ်ငန်းခွင်အခြေအနေများကို လိုလားသော်လည်း ၅၁.၇% သည် အမှီအခိုကင်းသော ကန်ထရိုက်တာများဖြစ်လိုကြောင်း ဆိုကြသည်။ အထူးသဖြင့် FRU သည် ကယ်ရီသမားများသည် ဝန်ထမ်းများဖြစ်ကြောင်း ပြင်းထန်စွာ ယုံကြည်သောကြောင့် ဖိအားအုပ်စုများအကြား သဘောထား ကွဲလွဲမှုများ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။ ဆန့်ကျင်ဘက်အားဖြင့် GFM နှင့် TRA တို့သည် ကွဲပြားစွာယုံကြည်ကြပြီး ဖိအားပေးသည့် အုပ်စုများကြားတွင် သဘောထားကွဲလွဲမှုများ ဖြစ်ပေါ်စေသည်။

နိဂုံး

ပြင်လွယ်ပြောင်းလွယ်ရှိမှုနှင့် အလုပ်မရေရာမှုနှစ်ခုကို အပေးအယူအဖြစ် မဆောင်ရွက်သင့်ပါ။ အလွတ်တန်းအလုပ် စီးပွားရေး (gig economy) ၏ ပြောင်းလွယ်ပြင်လွယ် ရှိမှုနှင့် ပလက်ဖောင်း အလုပသမားများ၏ အာမခံချက် လိုအပ်မှုများကို ဟန်ချက်ညီစေရန် ဘက်စုံပြင်ဆင်မှုများ ပြုလုပ်ရပါမည်။ ပထမဦးစွာ ကာကွယ်မှုပိုမိုသေချာစေရန် ကယ်ရီသမားများ သို့မဟုတ် ပလက်ဖောင်းလုပ်သားများကို အမျိုးအစားခွဲခြားခြင်းကို ပြန်လည်စဉ်းစားရပါမည်။ လုပ်သားအမျိုးအစားအားလုံးကို လူမှု ကာကွယ် စောင့်ရှောက်ရေးကို အညီအမျှ အာမခံသင့်သည်။ ထပ်တူအရေးကြီးသည်မှာ ပလက်ဖောင်း အာမခံချက်ရှိသော အခြေခံဝင်ငွေနှင့် အယ်လ်ဂိုရစ်သမ်များ၏ ပွင့်လင်းမြင်သာမှုဖြစ်သည်။ ကယ်ရီသမားများအကြား စည်းလုံးညီညွတ်မှုသည် မရှိမဖြစ်လိုအပ်ပါသည်။ ကယ်ရီသမားများကို ၄င်းတို့၏ လိုလားချက်များ တောင်းဆိုခွင့်ပြုရန်နှင့် တရားဝင်သမဂ္ဂများမှတဆင့် စုပေါင်းညှိနှိုင်းခွင့်ပြုခြင်းသည် ၎င်းတို့၏တောင်းဆိုချက်များကို ပလက်ဖောင်းကုမ္ပဏီများမှ ကြားသိလက်ခံနိုင်စေရန် ပိုမိုကောင်းမွန်စွာ ကူညီပေးမည်ဖြစ်ပါသည်။ ဤအရာများကို ပေါင်းစပ်ခြင်းဖြင့် ပလက်ဖောင်းကယ်ရီသမားများအတွက် လိုက်လျောညီထွေရှိမှုနှင့် အာမခံချက်ရှိမှုကို လိုက်လျောညီထွေစွာ ပေါင်းစည်းနိုင်မည့် မူဘောင်တခုကို တည်ဆောက်နိုင်မည်ဟု ယုံကြည်ပါသည် ဖြစ်ပါတော့သတည်း။

Akkanut Wantanasombut
Institute of Asian Studies, Chulalongkorn University

References:

Chinsupakul, Y. (2020, August 6). Facebook. Retrieved October 16, 2023, from https://www.facebook.com/yod.chinsupakul/posts/10223503012863396
Eukeik.ee. (16 September 2020). (Analysis) Why GET need rebranding to be Gojek? Retrieved August 1, 2021, from https://marketeeronline.co/archives/188145
Matemate. (2020, June 12). Robinhood is a small application that may change the entire Food Delivery business. Retrieved August 10, 2021, from https://brandinside.asia/robinhood-food-delivery/
MGR Online. (2020, October 1). ‘“Lineman Wongnai” soared into National Champion with 3.7 ten billion baht. Retrieved 17 October 17, 2022, from https://mgronline.com/business/detail/9650000095152
Prachachat. (28 July 2021). “Foodpanda” lessons from crisis and a second chance. Retrieved 30 July 2021 From https://www.prachachat.net/ict/news-724414
Techasriamornrat, S. (2021, January 26). Robinhood enhanced to other provinces after an 88-day plan in delivery competition. Retrieved August 10, 2021, from Workpoint TODAY: https://workpointtoday.com/robinhood-plan-64/
Transport Journal. (2021, February 1). Dhipaya Insurance Public Company cooperates with Gojek on an on-demand service via GoSend. Transport Journal
Wantanasombut, A. (2023, February 27). Another double standard to come: The legalisation of ride-hailing in Thailand. LSE Southeast Asia Blog. Retrieved October 16, 2023, from https://blogs.lse.ac.uk/seac/2023/02/23/another-double-standard-to-come-the-legalisation-of-ride-hailing-in-thailand/
Wantanasombut, A. & Pitukthanin, A. (2021, August). Riders – Heroes – Chains — the Working Conditions and Social Security of Food Delivery Workers on the Platform Economy during the COVID-19 Pandemic. Collaborating Center for Labour Research, Chulalongkorn University.
Wantanasombut, A. & Teerakowitkajorn, K. (2018). Platform Economy and its impact on service workers: case studies from Thailand. Bangkok: Friedrich-Ebert-Stiftung. https://library.fes.de/pdf- files/bueros/thailand/14771.pdf