Chính trị Patani: Các phương diện của Chiến dịch tuyển cử năm 2019

Đây là điều chưa từng xảy ra trước đây: tất cả các nghị sĩ Pattani, Yala và Narathiwat được chọn trong cuộc bầu cử ngày 24 tháng 3 năm 2019 tại Thái Lan đều là người Hồi giáo Malay. ¹ Ở vùng sâu phía Nam Thái Lan, vốn nổi bật với cuộc nổi dậy đã cướp đi hơn 7000 sinh mạng trong mười sáu năm qua, có một vi khí hậu chính trị của riêng mình. ² Trong những thập kỷ trước, khu vực đa số người Hồi giáo này chủ yếu được những người Phật giáo đại diện trong quốc hội. Các thành viên Hồi giáo Malay của  Hạ viện Thái Lan sống trong điều kiện địa hình khó khan, lại bị chính quyền không ti tưởng và nghi ngờ họ có liên quan đến hoạt động bạo lực và bị một số thành viên trong cộng đồng của họ coi là kẻ phản bội đối với bản sắc Malay.

Không giống như các cử tri ở Thượng Nam Thái Lan, nơi Đảng Dân chủ đã chiếm ưu thế từ lâu, các cử tri Hồi giáo Malay Hạ Nam Thái Lan vô cùng ảo hóa. Trong số mười một ghế quốc hội ở ba tỉnh, các đảng hoàn toàn mới giành được chín ghế vào năm 2019, và chỉ có ba ghế là do các nghị sĩ  từ khóa quốc hội trước chiếm giữ. ³ Đảng Dân chủ giành được 10 trong số 11 ghế vào năm 2011, điều đó chỉ bảo đảm một khu vực bầu cử duy nhất vào năm 2019, đó là Quận 1 Pattani. Giành chiến thắng cao nhất trong khu vực là Đảng Prachachat mới, do cựu phát ngôn viên của hạ viên, nhà chính trị Wan Muhamad Noor Matha (còn gọi là Wan Nor), dẫn đầu. Đảng này đã giành được sáu ghế, 2 ghế ở mỗi ba tỉnh. Ba ghế khác do Đảng Palang Pracharat mới đảm nhiệm. Đảng này có mối quan hệ chặt chẽ với chính quyền quân sự vốn lên quyền lực trong cuộc đảo chính của người Malay tháng 5 năm 2014. Một ghế bầu cử duy nhất, Quận 2 Pattani, là do Đảng Bhumjai Thái thực dụng nắm giữ. Đảng này đã giành được một ghế ở một quận khác thuộc Pattani  vào năm 2011. Ngoài mười một ghế bầu cử, ba người Malay Hồi giáo đã đảm bảo sự đại diện cho đảng của họ trong các ghế bầu cử: Wan Nor của Đảng Prachachat, Petadau Tohmeena của Đảng Bhumjai Thai và Niraman Sulaiman của Đảng Hướng tới tương lai (Future Forward). Chuyện gì đã xảy ra?

******

Wan Nor là một nhân vật bí ẩn: cho đến nay, đây là vị chính trị gia thành công nhất nổi lên từ vùng cực Nam Thái Lan. Cựu chủ nhân của nhiều văn phòng nhà nước cấp cao này có giọng nói nhẹ nhàng, dè dặt và cực kỳ riêng tư. Là người độc thân, Wan Nor sống một mình trong một ngôi nhà nguy nga ở Yala, hiếm khi tham gia phỏng vấn – và không bao giờ trả lời phỏng vấn của tôi. Cùng với Den Tohmeena và những người khác, Wan Nor đã tạo ra phe chính trị Wadah (đoàn kết) vào năm 1986 – một nỗ lực có tổ chức nhằm thúc đẩy lợi ích của người Hồi giáo Malay trong quốc hội. Wadah di chuyển từ đảng này sang đảng khác để tìm kiếm các cơ hội và lợi thế; ông phát triển dưới sự bảo trợ của Đảng Khát vọng Mới (New Aspiration Party) do Chavalit Yongchaiyud dẫn đầu và về đó là của Đảng Thai Rak Thai do Thaksin Shinawatra Thai lãnh đạo. Dưới các chính phủ kế tiếp nhau từ năm 1995 đến 2005, Wan Nor là đi tuyến đầu  quan trọng của Bangkok trong khu vực và nhiều lần được khen thưởng cho sự cống hiến của mình.

Sự sụp đổ của Wan Nor xảy ra vào một đêm khủng khiếp ngày 25 tháng 10 năm 2004, khi hơn một ngàn người diễu hành không vũ trang bị tập hợp tại Tak Bai và chuyển đến một trại quân đội ở Pattani trong những chiếc xe tải quân sự. Bảy mươi tám người chết ngạt trong quá trình lái xe. Mặc dù giữ chức Bộ trưởng Nội vụ vào thời điểm đó, Wan Nor đã bất lực trong việc ngăn chặn sự mất mát này. Bị các cử tri đổ lỗi cho chính sách an ninh nặng tay của chính phủ Thaksin, tất cả các nghị sĩ bầu cử của Wadah đã mất ghế trong cuộc bầu cử năm 2005. Đảng Prachachat là nỗ lực mới nhất của Wadah khi trở lại, sau khi ông trải qua mười bốn năm vắng bóng trên trường chính trị.

Tuy nhiên, điều lạ lùng là Prachachat không phải là đứa con tinh thần của Wan Nor, mà là của Tawee Sodsong, một cựu đại tá cảnh sát theo đạo Phật, người trước đây đã lãnh đạo Trung tâm hành chính các tỉnh biên giới phía Nam, và vẫn đang trong một sứ mệnh tự thân là  chuyển biến khu vực. Wan Nor ban đầu từ chối làm lãnh đạo đảng, và trong các chiến dịch của Đảng, ông hầu như vắng mặt. Khi tôi gặp ông tại một cuộc mít-tinh lớn của Đảng Prachachat lớn ở Pattani, ông trông trống rỗng một cách lạ lùng.

Mặc dù Đảng Prachachat đã nỗ lực để giành được sáu khu vực bầu cử, nhưng đảng này của Wan Nor lại được trợ giúp bởi những các đối thủ truyền kiếp với nhau: một số cựu thành viên Đảng Dân chủ trốn sang Đảng Liên minh Hành động li khai vì Thái Lan của Suthep Thuagsuban, trong khi những người khác chuyển sang Đảng Palang Pracharat liên kết với quân đội. Đảng Prachachat cũng không giành được bất kỳ ghế nào ở nơi khác trong cả nước; nó không thể mở rộng sự hấp dẫn của nó vượt ra ngoài bản sắc Malay để bao gồm  một cử tri quốc gia đa văn hóa. Ở tuổi 75, Wan Nor trở lại quốc hội mà ông đã từng năm giữ, lần này ông lãnh đạo một đảng đối lập nhỏ bé, trông có vẻ như đã bị định đoạt nằm ở vị trí bên lề vĩnh viễn. Ông như có vẻ là một người đã mất ý chí chiến đâu.

Khi tôi hỏi Tawee rằng trong chiến dịch liệu Prachachat có cam kết là chống lại quân đội trong quốc hội mới hay không, anh ta có vẻ hơi lảng tránh. Có tin đồn rằng Wan Nor sẵn sàng tham gia chính phủ Prayuth Chan-ocha. Rốt cuộc, toàn bộ sự nghiệp của ông là dựa trên chủ nghĩa thực dụng và nhượng bộ. Cuối cùng, Prachachat không thỏa hiệp, nhưng những người Hồi giáo Malay nổi bật khác đã đưa ra những lựa chọn khác vào năm 2019.

*****

Sau nhiều năm cố gắng, cuối cùng Petdau Tohmeena đã bước chân vào quốc hội vào năm 2019. Tại sao lại lâu như vậy? Petdau là bác sĩ y khoa người Malaysia gốc Pattani, là cháu gái của Haji Sulong, một giáo viên Hồi giáo huyền thoại, một người theo chủ nghĩa dân tộc Patani vốn bị sát hại vào những năm 1950. Cha của cô, Den Tohmeena, lần đầu tiên vào quốc hội năm 1976 dưới biểu ngữ Dân chủ và là người đồng sáng lập nhóm Wadah một thập kỷ sau đó. Den đã ở trong quốc hội trong hai mươi năm, giữ vị trí thứ trưởng trong hai nhiệm kì, sau đó trở thành một thượng nghị sĩ được bầu để đại diện cho Pattani và trở thành Tổng thư ký Hội đồng Hồi giáo Thái Lan. Tôi đã theo dõi chiến dịch Thượng viện của Petdau vào tháng 4 năm 2006: mặc dù có vốn văn hóa hoàn hảo, cô vẫn bị đánh bại trong gang tấc bởi Anusart Suwanmongkol, một nhà cung cấp oto và ông chủ khách sạn theo đạo Phật giàu có ở một tỉnh có tám mươi phần trăm dân số theo Hồi giáo. Sự thất bại trong chiến dịch Thượng viện của Petdau vào năm 2006 đã mở ra một lệnh cấm bầu cử mười ba năm đối với một gia đình từng thống trị chính trị Pattani trong bốn thập kỷ.

Gia triều Tohmeena đem đến những cảm xúc lẫn lộn: trong khi Haji Sulong được tôn kính, thì ông Den là một nhân vật gây ra nhiều tranh cãi, ông từ lâu đã không đồng thuận với hầu hết các đồng đội cũ thuộc nhóm Wadah của mình. Những người sáng lập Đảng Prachachat đã bỏ qua Den, họ chỉ mời ông làm cố vấn cao cấp sau khi thành lập đảng mà không có sự tham gia của ông vào năm 2018. Nhưng Wan Nor và Tawee đã thất bại trong việc trông đời vào Den: ông đã thực hiện một thỏa thuận với Đảng Bhumjai Thái thực dụng. Cái giá để đảm bảo hỗ trợ của Den là gì? Đó là vị trí số 11 trong danh sách Đảng Bhumjai Thái cho con gái Petdau. Trong một cuộc họp mặt tại nhà Den để kỉ niệm Ngày Haji Sulong vào ngày 13 tháng 8 năm 2019, gia tộc đã vui mừng khi một thành viên của Tohmeena đã trở lại Quốc hội.

Đảng Bhumjai Thái do Newin Chidchob, một nhà lãnh đạo chính trị và nhân vật ảnh hưởng đối với hoàng gia đến từ phía Đông bắc của Buriram thành lập năm 2008. Nó đã lặng lẽ định vị mình trong việc tham gia bất cứ chính phủ nào xuất hiện từ các cuộc bầu cử năm 2019. Bhumjai Thai không có sáng kiến ​​chính sách hấp dẫn nào liên quan đến khu vực. Người dân địa phương đã bị làm mất thể diện lãnh đạo đảng Anuthin Charnvirakul khi tổ chức một cuộc gặp gỡ ở Narathiwat với kêu gọi hợp pháp hóa cây cần sa – hầu như không có sự ủng hộ phiếu bầu nào trong khu vực đa số người Hồi giáo bảo thủ này. Chính sách có vấn đề này là một trong những lý do khiến cựu nghị sĩ của Bhumjai Thái Lan ở Pattani tên là Sommut Stewaluck đào tẩu sang Prachachat vào năm 2019. Một ứng cử viên khác của Đảng Bhumjai Thai ở Pattani, tên là Abdul Korha Waeputeh, nói với tôi rằng họ không bao giờ đề cập đến việc hợp pháp hóa cần sa trong các chiến dịch của họ. Petdau thừa nhận với tôi rằng cô ấy bị phỉ báng trên phương tiện truyền thông xã hội vì khi với tư cách là nghị sĩ Bhumjai Thái, cô đã bỏ phiếu cho Tướng Prayuth trở thành thủ tướng. Làm sao mà một gia đình vốn tuyên bố là hiện thân của người Malay lại có thể chọn ủng hộ một tướng từ Quân đội, vốn được không tin tưởng rộng rãi trong khu vực? Giấc mơ từ lâu của Petdau là bước vào quốc hội đã trở thành sự thật chỉ vì một thỏa ước như là với quỷ dữ, theo đó cô phải tán thành sự tiếp tục trong thực tế của chế độ quân sự hiện hành.

*****

Adilan Ali-is-hoh, người đã đưa Yala Quận 1 vào Đảng Palang Pracharat liên minh với quân đội, là một trường hợp thậm chí còn đáng ngạc nhiên hơn về việc chiến thắng trong cuộc bầu cử. Adilan là một luật sư nhân quyền nổi tiếng và là nhân vật hàng đầu trong Trung tâm luật sư Hồi giáo (MAC), một trung tâm vốn nổi tiếng với việc bảo vệ nhiều người bị tình nghi là phiến quân. Tại sao một nhân vật rõ ràng tiến bộ như vậy lại tranh cử dưới biểu ngữ của một đảng đặc ứng, một đảng vốn được tập hợp hoàn toàn để đảm bảo rằng chính trị gia Prayuth có thể giữ vị trí thủ tướng sau cuộc bầu cử? Các vấn đề trở nên rối rắm hơn nữa khi hai đồng nghiệp thân cận nhất của Adilan ở Trung tâm MAC đã tranh cử cho các đảng khác nhau trong cùng một cuộc bầu cử: Abdul Korha Waeputeh đã tranh cử ở Quận 3 Pattanid với biểu ngữ Đảng Bhumjai Thai, trong khi Kamsak Leewamoh giành được ghế ở Quận 4 Narathiwat cho Đảng Prachachart. Khi tôi đến thăm văn phòng của ông vào thời gian sau đó, lời giải thích của Adilan hơi khó hiểu: ông tuyên bố rằng việc vận hành dưới các biểu ngữ đảng phái khác nhau là một chiến lược chính trị có chủ ý về sự đa dạng hóa  để đảm bảo rằng lợi ích của người Hồi giáo Malay sẽ được đại diệntrong chính phủ tiếp theo. Triết lý chính trị của Adilan có một lí do chính, đó là ‘Nếu bạn có thể đánh bại họ, hãy tham gia cùng họ. ’ Nhưng ông thừa nhận rằng nhiều đồng nghiệp cũ của ông trong cộng đồng nhân quyền đã phủ nhận ông sau khi ông gia nhập Đảng Palang Pracharat.

Adilan thừa nhận rằng ông đã được các sĩ quan quân đội tiếp cận để thuyết phục tham gia đảng, nhưng ông nhấn mạnh rằng ông không nhận được bất kỳ khoản tài trợ nào của nhà nước, và ông không tổ chức các cuộc họp với bất kỳ quan chức chính phủ nào trong chiến dịch bầu cử. Đảng đã không tổ chức bất kỳ cuộc biểu tình nào ở Yala và ông đã không xuất hiện trên các diễn đàn hộp họp của Palang Pracharat ở các tỉnh lân cận vì ông không muốn chỉ trích các đảng hoặc ứng cử viên khác. Những người phê bình Adilan lập luận rằng hành động của ông thể hiện xu hướng cơ hội hơn là chiến lược: đánh đổi danh tiếng là một nhà hoạt động pháp lý của quần chúng của mình, ông đã bán sự cống hiến của mình cho quân đội. Tuy nhiên, Adilan cực kỳ quyến rũ và thuyết phục. Khi ông nói chuyện với tôi, tôi nhận thấy là không thể nào mà không tin ông. Nhưng sau khi rời khỏi văn phòng của ông, tôi chật vật trong việc hiểu những câu chuyện ông ấy kể cho tôi.

******

Tôi đã đi theo nghị sĩ Dân chủ lâu năm Anwar Salae trong chiến dịch bầu cử ngày 20 tháng 3. Tại sảnh của khách sạn CS Pattani của ngài Anusart Suwanmongkol, nơi cựu thủ tướng Chuan Leekpai đang ở lại, có nửa tá nhân viên an ninh với mái tóc cắt theo kiểu quân đội trong bộ đồng phục màu đen, tai nghe đài phát thanh công nghệ cao. Nhưng đồng phục của họ không có phù hiệu, và họ không nói cho tôi biết họ làm việc cho ai. Anwar cũng đang đợi ở sảnh cùng với tôi và những người lính đánh thuê mặc đồ đen – dường như là họ không được mời ăn sáng cùng với phe đảng trong dãy buồng riêng của Chuan? Mặc dù có hi vọng cao nhất đối với việc Đảng Dân chủ giành được phiếu bầu ở những khu vực này, ông vẫn là người bên ngoài của  một đảng vốn bị bị thống trị bởi những người theo đạo Phật từ khu vực “miền Nam” khác, phía trên đường biên giới với Songkhla. Tôi đã gặp Anwar một vài lần trước đó, nhưng hôm đó ông trông có vẻ không thoải mái và không muốn nói nhiều.

Chuan vẫn cực kỳ nổi tiếng đối với các cử tri Phật giáo ở Pattani, những người quay ra chào đón người đàn ông 80 tuổi hơi yếu đuối này, khi chiếc xe tải và tám chiếc xe mô tô tuần hành của đảng Dân chủ len lỏi qua các đường phố trung tâm sầm uất. Vì lý do gì đó, việc Chuan đi qua khu chợ vốn được hứa trước đó không bao giờ diễn ra. Ở điểm dừng cuối cùng, ông đã có một bài phát biểu ngắn: quân đội nắm quyền vì chính trị bị chi phối bởi những người xấu, Thaksin, Yingluck và những người khác, ở tất cả các cấp. Câu trả lời là chọn những người giỏi như Anwar trong cuộc bầu cử này. Tôi không nghe thấy con người nhiệt huyết trước kia của phái cánh tả này nói một lời nào chống lại chính quyền quân đội đang thống trị

Cuối cùng, cả Anwar và Chuan đều làm tốt: Anwar tiễn đưa đối thủ Prachachat của mình đi để giành chiến thắng tại quận một cách dễ dàng, và Chuan cuối cùng có vị trí là người phát ngôn của Hạ viện ,công việc trước đây của Wan Nor. Nhưng nếu không thì đảng Dân chủ đã thất bại tồi tệ, theo nghĩa đen, là bị tàn lụi ở miền cực Nam Thái lan.

******

Đây là những thời điểm lạ lùng đối với các cử tri Hồi giáo Malay. Họ có thể tin tưởng ai để bầu làm đại diện cho họ?  Kết hợp với quân đội và các thiêt chế bảo thủ sẽ tốt hơn hay là bỏ phiếu cho các chính trị gia có khả năng chống lại sự thống trị của Bangkok là tốt hơn? Trước đây, người dân ở vùng Cực Nam đã từng thay đổi vào phút chót trong việc bỏ phiếu cho Thaksin và bỏ phiếu cho đảng Dân chủ, nhưng cuộc bạo động và sự đàn áp của nhà nước sau đó vẫn tiếp tục, và vị trí bên lề của họ trong nhà nước Thái Lan vẫn không thay đổi. Cuộc bầu cử tháng 3 năm 2019 không đưa ra câu trả lời rõ ràng nào cho các vấn đề chính trị dường như là không giải quyết được của khu vực. Wan Nor có tốt hơn Petdau hay Adilan có tốt hơn Anwar không? Sau tất cả những hứng khởi cao độ dành cho chiến dịch bầu cử – lần đầu tiên sau nhiều năm đen tối các sự kiện công cộng lớn mới được tổ chức ở Patani – thì một lần nữa sự kì vọng lại rơi xuống xuống.

Duncan McCargo
Duncan McCargo là Viện trưởng Viện Nghiên cứu Châu Á Bắc Âu và là giáo sư về khoa học chính trị tại Đại học Copenhagen, e-mail duncan@nias.ku.dk

Bài viết này dựa trên các quan sát và phỏng vấn thực địa tại Pattani, Yala và Narathiwat vào tháng 3 và tháng 8 năm 2019. Tác giả rất biết ơn sự hỗ trợ tài chính từ Viện Hòa bình Hoa Kỳ, Tài trợ số SG-477-15.