Trong túi của Trung Quốc: Chính sách đối ngoại sai lầm của Thái Lan

Ai là mối đe dọa?

Khi một chuyên gia về chính sách đối ngoại của Thái Lan thảo luận về các xu hướng trong các vấn đề quốc tế, không ngạc nhiên khi một trong những vấn đề luôn được quan tâm hàng đầu là lập trường của Thái Lan đối với cuộc đấu tranh Trung-Mỹ giành quyền tối cao ở châu Á, nếu không muốn nói là trên thế giới. Với thực tế là người Mỹ đang giảm dần vai trò của họ ở Trung Đông trong những năm gần đây, chiến lược lớn tiếp theo của họ dường như tập trung vào châu Á. Điều này thấy ở cách cựu tổng thống Mỹ Donald Trump đưa ra chiến lược Ấn Độ – Thái Bình Dương. Tương tự, tổng thống đương nhiệm của Mỹ, Joe Biden, cũng nhiều lần thể hiện sự quan tâm tới châu Á.

Các nhà phân tích về Thái Lan sẽ luôn đưa ra những suy đoán về những diễn biến như vậy trên thế giới để các quan chức Thái Lan có thể theo đuổi đường lối chính sách đối ngoại tốt nhất. Trước sự lựa chọn giữa Trung Quốc và Mỹ, chính phủ Thái Lan nên cố gắng cân bằng mối quan hệ giữa hai cường quốc này. Niềm tin này bắt nguồn từ một câu ngạn ngữ cũ được lưu truyền rộng rãi trong giới ngoại giao Thái Lan rằng ‘bạn hôm nay có thể là kẻ thù ngày mai’.

Không giống như bất kỳ lời khuyên nào khác, bài báo ngắn này lập luận rằng người Thái nên chọn một bên trong thời đại cạnh tranh Trung-Mỹ hiện nay. Bài viết cho thấy rằng người Trung Quốc, chứ không phải người Mỹ, là mối đe dọa rõ ràng đối với an ninh, địa vị và thậm chí là các giá trị tự do – dân chủ của Thái Lan. Bài viết này bắt đầu bằng việc đưa ra một hướng dẫn để đánh giá liệu Trung Quốc hay Mỹ là mối đe dọa nhiều hơn đối với Thái Lan. Nó dựa trên sự phát triển từ năm 2020 đến năm 2021.

Một mối đe dọa trong phạm vi tiếp cận

Để xác định được cường quốc nào là mối đe dọa rõ ràng đối với Thái Lan, cần phải xem lại lý thuyết đã có tuổi đời ba thập kỷ do Stephen M. Walt đưa ra. Trong cái được gọi là “lý thuyết cân bằng về mối đe dọa”, Walt nhận xét một cách sâu sắc rằng một quốc gia có xu hướng cân bằng giữa mối đe dọa chứ không phải quyền lực. Về mặt này, mặc dù một số cường quốc tích lũy được những khả năng lớn hơn những cường quốc khác, nhưng họ không nhất thiết phải là lực lượng đe dọa đối với những cường quốc khác. Walt đưa ra bốn yếu tố để xác định các nguồn đe dọa tiềm ẩn đối với an ninh của một người. ¹ Các yếu tố đó có thể được liệt kê như sau: (1) ‘sức mạnh tổng hợp (tổng các nguồn lực như dân số, quy mô địa lý, sức mạnh kinh tế và tiến bộ công nghệ)’; (2) ‘khả năng tấn công’; (3) ‘sự gần gũi về địa lý’; và (4) ‘ý định tấn công’.

Mặc dù khá rõ ràng rằng Mỹ và Trung Quốc phù hợp như nhau ở yếu tố thứ nhất và thứ hai (cả hai quốc gia đều duy trì sức mạnh tổng hợp và khả năng quân sự tấn công như vũ khí hạt nhân), nhưng việc xác định liệu người Mỹ hay người Trung Quốc là mối đe dọa tiềm tàng đối với Thái Lan thông qua các yếu tố thứ ba và thứ tư. Ngay từ đầu, yếu tố gần gũi về địa lý cho thấy rằng Trung Quốc có thể đe dọa an ninh của Thái Lan nhiều hơn so với Mỹ. Điều này khá hợp lý vì tại sao một quốc gia ở Bắc Mỹ lại là mối đe dọa đối với an ninh Đông Nam Á? Tình huống xấu nhất mà Mỹ có thể gây nguy hiểm cho các nước ở châu Á ngoài việc rút quân khỏi khu vực có thể là gì?

Ngược lại, sự vắng mặt của quân đội Mỹ ở châu Á sẽ khiến cho sự mở rộng của Trung Quốc phát triển không có giới hạn. Ví dụ, vào tháng 10 năm 2021, Tổng thống Biden thề sẽ bảo vệ Đài Loan nếu Trung Quốc quyết định xâm chiếm hòn đảo này. ²Cam kết chắc chắn của Biden được đưa ra là phản ứng lại một loạt các hành động khiêu khích nhằm thống nhất hòn đảo bằng vũ lực của Trung Quốc và lập trường không thể thay đổi của tổng thống Đài Loan Tsai Ing-wen về chủ quyền đất nước của bà. Cũng chính vì sự đảm bảo của chính phủ Hoa Kỳ trong việc bảo vệ quyền tự do hàng hải ở Biển Đông đã ngăn cản Trung Cộng nhấn chìm con đường biển trọng yếu ở Đông Á.

Tại Thái Lan, một số nhà hoạch định chính sách và những người ủng hộ cực hữu ưu tiên mối quan hệ với Trung Quốc hơn Mỹ. Kasian Tejapira, giáo sư khoa học chính trị, mô tả sự quay đầu đúng đắn đối với Trung Quốc như là một phần của bốn hệ tư tưởng: ‘chủ nghĩa dân tộc chống phương Tây’; ‘Chủ nghĩa toàn cầu trung tâm’; ‘Chủ nghĩa cơ hội ký sinh không xấu hổ’; và ‘chủ nghĩa độc đoán bắt chước có đầu óc đơn giản’. ³ Ngay cả Thủ tướng Thái Lan Prayuth Chan-ocha cũng đã đề cập rõ ràng với tạp chí Time rằng Trung Quốc là ‘đối tác số một của Thái Lan.” ⁴ Việc nghiêng về phía Trung Quốc mà không nhận ra đó là một mối đe dọa có thể xảy ra rất gần, không viển vông mà còn gây bấp bênh cho chính sách đối ngoại của Thái Lan về lâu dài.

Về mặt lịch sử, Trung Quốc đại lục là mối đe dọa đối với Thái Lan lơn hơn so với Mỹ. Trong thời kỳ tiền hiện đại, Thái Lan (hoặc Xiêm) là đối tượng của các mối quan hệ triều cống với vương triều trung tâm [Trung Quốc — ND]. Trong giai đoạn giữa các cuộc chiến, vấn đề người nhập cư Trung Quốc là mối quan tâm của các quan chức Thái Lan. Từ năm 1950 đến năm 1975, chính sách xuất khẩu chủ nghĩa cộng sản của Trung Quốc gây ra mối nguy hiểm nghiêm trọng cho chính thể Thái Lan trong Chiến tranh Lạnh. Đối với Hoa Kỳ, sự hiện diện quân sự của họ là một bức tường thành chống lại chủ nghĩa cộng sản. Do đó, khi Richard Nixon rút quân khỏi Đông Nam Á, an ninh của Thái Lan đã bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Nói cách khác, chính sự quyết đoán của Mỹ ở Thái Lan, chứ không phải ngược lại, đã giúp ổn định đất nước và khu vực. Mặc dù đúng là Mỹ không có thiện cảm với Thái Lan trong cuộc khủng hoảng tài chính châu Á năm 1997, nhưng chính phủ Mỹ chỉ là một người quen biết ở xa mà mối quan tâm của người đó là ở nơi nào khác. Họ không thể gây ra các mối đe dọa đối với Thái Lan do khoảng cách địa chính trị giữa hai nước.

Một cuộc xung đột địa lý có thể diễn ra trong tương lai là hạn hán ở sông Mekong, nguyên nhân là do 11 đập của Trung Quốc xây dựng ở thượng nguồn sông Mekong. Mặc dù các quan chức Trung Quốc liên tục phủ nhận rằng 11 con đập là nguyên nhân gây ra tình trạng thiếu nước trong mùa khô, nhưng một nghiên cứu cho rằng các con đập của Trung Quốc đã và đang làm tình hình nước ở hạ lưu sông Mekong trở nên tồi tệ hơn. ⁵Bất chấp một số phong trào hoạt động từ phía Thái Lan, không có cuộc thảo luận đáng kể nào từ phía chính phủ Thái Lan để gây áp lực với người đồng cấp Trung Quốc giải quyết vấn đề này.

Địa lý là nền tảng để cấu trúc mối quan hệ giữa các quốc gia vì nó không thể thay đổi được. Một quốc gia láng giềng tốt là một cơn ác mộng khi nó trở nên thù địch. Một quốc gia xấu xa từ một khoảng cách xa có thể gây khó chịu, nhưng không gây ám ảnh. Từ góc độ này, Trung Quốc nên được đánh giá là đáng sợ hơn Mỹ.

Đe doạ đối với các giá trị cốt lõi

Kể từ những năm 1990, Trung Quốc luôn tự hào về chính sách không can thiệp vào công việc nội bộ của các nước khác. Một huyền thoại như vậy có thể ngày càng khó duy trì theo những phát triển gần đây.

Kể từ đầu năm 2020, Thái Lan, giống như bất kỳ quốc gia nào khác, đã bị ảnh hưởng bởi sự lây lan của đại dịch Covid-19. Bất chấp điều kiện khắc nghiệt của đại dịch, những người biểu tình chống chính phủ đã xuống đường yêu cầu Thủ tướng Thái Lan Prayuth Chan-ocha từ chức. Chương trình nghị sự trọng tâm của các phong trào do thanh niên lãnh đạo này là kêu gọi một cuộc cải cách dân chủ lớn đối với hệ thống chính trị Thái Lan. Một số chiến thuật của các phong trào ủng hộ dân chủ này được lấy cảm hứng từ các cuộc biểu tình ở Hồng Kông do Joshua Wong dẫn đầu. Những phong trào này là một phần của một liên minh được thành lập lỏng lẻo có tên là ‘Liên minh trà sữa’, một mạng lưới ảo bao gồm các cư dân mạng Hồng Kông, Đài Loan và Thái Lan tập hợp nhau để vận động chống lại chủ nghĩa độc tài.

Một số phương tiện truyền thông Trung Quốc đã nhìn xu hướng dân chủ với sự nghi ngờ. Global Times, tờ báo bị chính phủ Trung Quốc trừng phạt, đã công bố một báo cáo cáo buộc rằng các phong trào dân chủ ở Thái Lan ‘có một số mối liên hệ với Mỹ’. ⁶ Một báo cáo tương tự khác thậm chí còn chỉ ra sai sự thật rằng một số người phương Tây không rõ danh tính đã hướng dẫn sinh viên ở Thái Lan dựng sân khấu và rào chắn. Tác giả báo cáo giải thích rằng những người biểu tình chống chính phủ đã ‘thông đồng với Mỹ và các nước phương Tây khác’ để đưa những người thân phương Tây lên cai trị đất nước ”. ⁷

Mặc dù bằng chứng buộc tội Trung Quốc can thiệp là không rõ ràng, nhưng quan điểm của họ đối với các phong trào dân chủ ở Thái Lan là không thuận lợi. Kể từ cuộc đảo chính năm 2014 đưa ông Prayuth lên nắm quyền, quan hệ Trung-Thái đã gắn bó chặt chẽ hơn bao giờ hết. Các hợp đồng mua bán vũ khí của Thái Lan với Trung Quốc cũng gia tăng với tốc độ đáng kinh ngạc. Một chuyên gia chỉ ra rằng việc bán vũ khí của Trung Quốc cho Thái Lan sẽ chuyển thành ảnh hưởng trong quân đội Thái Lan vì người Thái sẽ phụ thuộc vào Trung Quốc để cung cấp phụ tùng và bảo trì. ⁸ Nếu chính phủ quân đội của Prayuth theo xu hướng thân Trung Quốc, các phong trào dân chủ chống lại chế độ độc tài của Thái Lan cũng là một thách thức đối với ảnh hưởng của Trung Quốc ở Thái Lan.

Hơn nữa, chính sách của Thái Lan liên quan đến vắc-xin Covid-19 có thể chứng minh khả năng Trung Quốc ủng hộ các giá trị dân chủ như thế nào. Vào đầu năm 2021, chính phủ dân chủ giả danh của Thái Lan đã mua lại vắc xin AstraZeneca có trụ sở tại Oxford và vắc xin Sinovac do Trung Quốc sản xuất. Tuy nhiên, nhận thức của công chúng Thái Lan đối với vắc-xin Trung Quốc là tiêu cực, đặc biệt là trong các phe ủng hộ dân chủ. ⁹ Trong khi việc nhập khẩu cả vắc xin Pfizer và Moderna đều bị trì hoãn một cách kỳ lạ vào quý 2 năm 2021, vắc xin Sinovac đã tăng vọt ở Thái Lan với hơn 30 triệu liều. Do đó, các đảng đối lập và những người ủng hộ dân chủ ở Thái Lan đã nghi ngờ về sự thông đồng của Bangkok với Bắc Kinh về các hợp đồng vắc xin.

Trong cuộc tranh luận tại quốc hội vào tháng 9 năm 2021, Thủ tướng Thái Lan, Bộ trưởng Y tế Công cộng và Chủ tịch Quốc hội đã cảnh báo các đảng đối lập không nên thảo luận về tính không hiệu quả của Sinovac vì nó có thể gây nguy hiểm cho quan hệ song phương với Bắc Kinh. ¹⁰ Điều này bị coi là báng bổ nghiêm trọng vì Quốc hội Thái Lan nên đại diện cho quyền lợi và sự an toàn của người dân Thái Lan. Các chính trị gia cực hữu không bao giờ bị hạn chế quy trách nhiệm cho Mỹ. Tại sao những người chỉ trích lại cho rằng thương vụ Sinovac là một thất bại? Lý do duy nhất có thể là do chế độ Prayuth hiểu rằng chính phủ Trung Quốc có thể đáng sợ hơn Mỹ. Do đó, duy trì mối quan hệ ổn định với Bắc Kinh và trấn áp những người chỉ trích Sinovac là chương trình nghị sự hàng đầu của Prayuth.

Trên mặt trận truyền thông xã hội, Trung Quốc theo đuổi cái mà một số người có thể gọi là ‘ngoại giao chiến binh sói’. Nhìn chung, các chiến binh sói hoặc các nhà ngoại giao Trung Quốc đã tích cực truyền bá những lời lẽ gây hấn và gây hấn trên khắp các kênh truyền thông xã hội của họ. Chẳng hạn, trên trang Facebook của ‘Đại sứ quán Trung Quốc Bangkok’, các đặc phái viên Trung Quốc đã dàn dựng một chiến dịch bẩn thỉu, cáo buộc Hoa Kỳ là thủ phạm tiềm ẩn đằng sau vụ bùng phát đại dịch. ¹¹ Trước sự lưỡng lự của Sinovac, Đại sứ quán Trung Quốc đã thông báo trên tài khoản Facebook của mình vào ngày 3 tháng 9 rằng những người chỉ trích hiệu quả của vắc xin Sinovac có thể làm xói mòn quan hệ Trung-Thái. Để làm trầm trọng thêm tình hình, Trung Quốc có lẽ đã tài trợ cho bài báo đăng trên Bangkok Post để cáo buộc Mỹ đã dựng lên câu chuyện về “nguồn gốc của virus”. Một bài báo như vậy cũng đã được đăng trên trang web của Đại sứ quán Trung Quốc tại Thái Lan. ¹²

Nhìn bề ngoài, chiến lược chiến binh sói của Trung Quốc ở Thái Lan là cuộc chiến chống lại Mỹ. Tuy nhiên, chính trận chiến đó đã diễn ra trên đất của Thái Lan. Các nhà ngoại giao nước ngoài cư trú ở nước ngoài theo truyền thống tôn trọng chủ quyền của nước chủ nhà. Trái với thông lệ đã có, các chiến binh sói Trung Quốc chỉ định Thái Lan là chiến trường của họ. Điều tồi tệ hơn nữa là Thái Lan không phản ứng với mưu đồ mạo hiểm của Trung Quốc. Không có báo cáo nào về việc Bộ Ngoại giao Thái Lan có thể cảnh báo đại sứ quán Trung Quốc giảm bớt sự thể hiện mang tính khiêu khích của mình.

Làm thế nào để đối phó với Mối đe dọa?

Từ phân tích nói trên, khá hợp lí khi cho rằng Trung Quốc có thể là mối đe dọa lớn hơn Mỹ. Công nhận Trung Quốc là một mối đe dọa hàng đầu không tương đương với việc cắt đứt quan hệ ngoại giao. Tuy nhiên, Bangkok bắt buộc phải cân bằng mối quan hệ ngoại giao đó bằng cách tiếp cận Washington để tham gia vào trò chơi tam giác này.

Những phát triển gần đây trong khu vực cho thấy mục tiêu của người Mỹ sẽ là châu Á. Vào tháng 9 năm 2021, Tổng thống Biden đã ký thỏa thuận an ninh ba bên với Vương quốc Anh và Úc, được biết đến rộng rãi với tên gọi ‘AUKUS’. Trong quan hệ đối tác lịch sử này, Mỹ sẽ hỗ trợ Australia mua các tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân. Vào tháng 3 năm 2021, tinh thần của Đối thoại An ninh Tứ giác (QUAD) đã được bốn thành viên là Mỹ, Ấn Độ, Nhật Bản và Úc gia hạn thêm. Cả AUKUS và QUAD đều là hai chương trình ​​được thành lập để chống lại sự xâm lược của Trung Quốc ở châu Á – Thái Bình Dương. Lựa chọn của Thái Lan là nghiêng về phía Mỹ để tạo ra thế cân bằng ở Đông Nam Á.

Trong tư duy chính sách đối ngoại, với những ai là người theo chủ nghĩa hiện thực, thì Trung Quốc là mối đe dọa tuyệt đối đối với an ninh của Thái Lan do vị trí địa lý gần gũi; nếu một người theo chủ nghĩa tự do, ảnh hưởng của Trung Quốc ở Thái Lan thậm chí còn nguy hiểm hơn đối với các giá trị cốt lõi vốn được bất kỳ phong trào dân chủ nào đề cao.

Peera Charoenvattananukul
Peera Charoenvattananukul là Giảng viên về các vấn đề quốc tế, Khoa Khoa học Chính trị, Đại học Thammasat