“ป่าไม้ชุมชน” และสังคมชนบทไทย

ชิเกะโทะมิ ชินอิชิเสนอความคิดว่าการแทรกแซงของนักลงทุนไม่ได้ทำให้สังคมขาดความเป็นเอกภาพ หากแต่เอื้อให้มีช่วงต่อจากความสัมพันธ์แบบสองฝ่ายมาเป็นการให้ความร่วมมือระหว่างทุกฝ่ายในชุมชนซึ่งเป็นการปรับให้เข้ากับเศรษฐศาสตร์ตลาด หมู่บ้านทางตอนเหนือของประเทศไทยได้มีการพัฒนาองค์กรซึ่งเป็นความร่วมมือระหว่างทุกฝ่ายขึ้นมา เช่นกลุ่มแลกเปลี่ยนแรงงาน สหภาพงานฌาปนกิจศพ และสหภาพเงินออม ชิเกะโทะมิมีความเห็นว่าความพยายามเหล่านี้จะนำไปสู่การก่อตั้งองค์กรในระดับท้องถิ่นซึ่งจะจัดการทรัพยากรป่าไม้ในโครงการต่าง ๆ ที่ได้รับการสนับสนุนทางการเงินโดยรัฐบาลและองค์การนอกภาครัฐ ชิเกะโทะมิยังได้ตั้งข้อสังเกตว่าที่ผ่านมาโครงการเหล่านี้ประสบความสำเร็จเมื่อเกิดขึ้นที่หมู่บ้านตามธรรมชาติที่ตั้งอยู่รอบวัดในพุทธศาสนาหรือพิธีกรรมในการปกป้องคุ้มครองต่างๆ อย่างไรก็ตาม องค์กรซึ่งเป็นความร่วมมือระหว่างทุกฝ่ายเหล่านี้ไม่ใช่สถาบันศาสนาอีกต่อไปแต่เป็นองค์กรที่เกิดขึ้นโดยมีพื้นฐานบนแรงจูงใจทางเศรษฐกิจ

อนันต์ กาญจนพันธ์แย้งว่าสังคมชนบทซึ่งพึ่งตนเองและมีรากฐานอยู่บนระบบเครือญาติหรือชุมชนได้ถูกทำลายลงจากการแทรกแซงของนักลงทุนและสถาบันกฎหมายของรัฐสมัยใหม่และข้อบังคับว่าด้วยกรรมสิทธิ์ ความพยายามที่จะฟื้นฟูป่าไม้ชุมชนจึงจำเป็นต้องฟื้นฟู “ชุมชน” และค่านิยมทางศีลธรรมของชุมชนขึ้นมาก่อน อนันต์เสนอว่าการพิจารณาข้อบังคับเกี่ยวกับที่ดิน ป่าไม้ และชุมชนที่มีอยู่ในปัจจุบันไม่ควรคำนึงถึงเฉพาะทางด้านทรัพยากรทางเศรษฐศาสตร์เท่านั้นแต่ควรคำนึงถึงว่าเป็นส่วนหนึ่งของชีวิตในชุมชนในภาพรวมด้วย อนันต์ยังได้เสนอด้วยว่าการใช้ทรัพยากรธรรมชาติในเชิงอนุรักษ์จะไม่อาจคาดหวังให้เกิดขึ้นได้หากไม่มีการตระหนักถึงสิทธิที่คนในท้องถิ่นทุกคนมีในการจัดการทรัพยากร

ในขณะที่ชิเกะโทะมิมองเห็นช่วงต่อจากความสัมพันธ์แบบสองฝ่ายมาเป็นการให้ความร่วมมือในระดับชุมชน อนันต์มองว่าเอกภาพของชุมชนได้จัดการทรัพยากรของชุมชนมาเป็นเวลานาน อย่างไรก็ตามผู้วิจารณ์ต้องการชี้ให้เห็นว่าประเพณีในชุมชนในลักษณะดังกล่าวมีการถือปฏิบัติน้อยลงและชุมชนไม่มีความแข็งแกร่งพอที่จะยังคงจัดการทรัพยากรด้วยตนเอง จากการค้นคว้าของผู้วิจารณ์ และของชิเกะโทะมิชี้ให้เห็นว่าการจัดระบบชุมชนที่ประสบความสำเร็จมักจะขึ้นอยู่กับผู้นำซึ่งมีความสามารถพิเศษและชี้นำชาวบ้านในการตัดสินใจและการแก้ปัญหาความขัดแย้ง

ในท้ายที่สุด การยื่นมือเข้ามาของหน่วยงานรัฐไม่จำเป็นเป็นต้องนำไปสู่ความขัดแย้งเสมอไป  ทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทย เจ้าหน้าที่ป่าไม้ทำงานร่วมกับนักอนุรักษ์ขององค์กรเอกชนและผู้นำชุมชนเพื่อเป็นตัวกลางระหว่างรัฐและชุมชนและดำเนินการจัดการป่าไม้ที่เหมาะสม