Khi Internet trở nên phổ biến trên toàn thế giới cách đây vài thập kỷ, mọi người rất hào hứng về việc internet có thể dẫn đến những thay đổi xã hội tích cực. Kỳ vọng đó tăng lên khi các nền tảng mạng xã hội xuất hiện vào đầu những năm 2000 khi mọi người kỳ vọng mạng xã hội sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho phong trào xã hội, giúp con người giải quyết các vấn đề liên quan đến hoạt động tập thể một cách dễ dàng hơn; từ đó tạo ra một lĩnh vực công cộng tiến bộ toàn diện.
Ở Thái Lan, công chúng thực sự đã tận dụng sự tiến bộ của công nghệ thông tin và truyền thông (ICT) và lĩnh vực trực tuyến mạnh mẽ của nó để làm phong phú thêm hoạt động của mình. Số liệu thống kê kỹ thuật số gần đây từ DataReportal (2022) báo cáo rằng Thái Lan là một trong những xã hội được kết nối kỹ thuật số và xã hội nhất ở châu Á. Tính đến quý đầu tiên của năm 2022, khoảng 78% dân số Thái Lan có thể truy cập internet và được cho là tất cả họ đều là những người dùng mạng xã hội tích cực. Thời gian người Thái dành cho trực tuyến cũng rất đáng chú ý, trung bình là 9 giờ trên các trang mạng và hơn 3 giờ trên mạng xã hội hàng ngày (Leesa-nguansuk 2019). Trong thập kỷ qua, đất nước này đã trải qua một loạt các cuộc biểu tình phản đối các vấn đề kinh tế xã hội và chính trị khác nhau. Mặc dù mục tiêu của các phong trào này khác nhau, nhưng không có gì ngạc nhiên khi mẫu số chung là sự kết hợp của các nền tảng và ứng dụng truyền thông xã hội vào chiến lược hoạt động của họ.
Tuy nhiên, có vẻ như phong trào ủng hộ dân chủ, vốn là chủ đề dẫn đầu trong các cuộc thảo luận chính trị của Thái Lan kể từ năm 2020, vẫn chưa đạt được bất kỳ yêu cầu nào trong ba yêu cầu chính của mình mặc cho là chúng có các chiến lược đổi mới và sáng tạo được hỗ trợ bởi công nghệ thông và truyền thông. Bài báo này phân tích sự vận động này qua lăng kính của thuyết lựa chọn duy lý. Cụ thể, tôi cho rằng có, ngoài những điều khác, có ba thách thức cản trở khả năng của phong trào có bước tiến đủ lực để đạt đến điểm mà các nhu cầu có thể được thực hiện mặc dù chúng sử dụng mạng xã hội như một phần trong hoạt động của chúng. Những thách thức này, như sẽ được thảo luận, có liên quan đến những thay đổi trong cấu trúc cơ hội vốn sẽ tạo điều kiện cho tính hiệu quả của truyền thông xã hội và internet như một “công nghệ giải phóng” (Diamond 2012, ix) trong bối cảnh của Thái Lan.
Từ quan điểm của thuyết lựa chọn duy lý, có một số điều mà mọi người có thể cân nhắc khi quyết định tham gia hay không tham gia một phong trào. Vì con người về bản chất là tư lợi, nên tính duy lý ở đây ngụ ý rằng họ sẽ không tham gia vào một phong trào nếu họ nhận thấy rằng cơ hội để phong trào đó đạt được các mục tiêu thấp hơn rủi ro được tính toán – nghĩa là, nếu chi phí cao hơn lợi ích do phong trào đó mang lại. Khía cạnh nhận thức của cấu trúc cơ hội cũng đáng được nhấn mạnh vì logic lựa chọn duy lý giả định rằng con người hoạt động trong điều kiện không chắc chắn về thông tin. Do đó, quyết định có tham gia vào một phong trào hay không phụ thuộc nhiều hơn vào đánh giá chủ quan của một người về tình hình đó với một mức độ không chắc chắn. Một câu hỏi phổ biến khi mọi người đánh giá cấu trúc cơ hội là “xác suất để phong trào này thành công so với khả năng bị chính phủ đàn áp là bao nhiêu?” và “tôi sẽ nhận được gì khi tham gia phong trào này?” Trong khi một số học giả, chẳng hạn như Tilly, Tarrow, và McAdams (2004; 2007), đã gợi ý những cách mà các nhà hoạt động có thể nâng cao khả năng thành công thông qua hoạch định chiến lược, họ cũng thừa nhận rằng cấu trúc cơ hội hầu như luôn mặc định phản bội lại người dân bởi vì các vấn đề hành động tập thể thường là một khó khăn cho bất kỳ phong trào xã hội nào; bao gồm các phong trào mới và được số hóa.
Thứ nhất: Phong trào mạnh, Chính phủ mạnh
Đầu năm 2020, khi phong trào dân chủ sôi động nhất thì quyền lực và sự kiểm soát của chính quyền cũng lên đến đỉnh điểm. Một mặt, xu hướng bất mãn ngầm trong giới trẻ đối với chính phủ đã nổi lên sau khi Đảng Hướng tới Tương lai (Future Forward Party) bị giải thể, một đảng mà họ cho là đại diện không chỉ cho thế hệ trẻ mà còn cho các giá trị tự do. Ngay sau phán quyết của Tòa án Tối cao, phong trào chiếm đường phố và thu hút thành công hàng nghìn người tham gia các cuộc biểu tình ban đầu. Từ khái niệm WUNC (sự xứng đáng, thống nhất, số lượng, cam kết) của Charles Tilly, phong trào này đã đã đáp ứng yêu cầu ít nhất ở khía cạnh thống nhất và số lượng; do đó, sẽ có thể trở thành đòn bẩy chống lại chính phủ ở một mức độ nhất định. Vậy thì tại sao chúng ta không thấy điều đó xảy ra? Câu trả lời nằm ở chỗ, theo mặc định, cấu trúc cơ hội ở trạng thái hiện tại đứng về phía chính phủ. Chỉ mới được bầu một năm trước đó, Tướng Prayuth Chan-ocha và đảng của ông, Palang Pracharat, vẫn có thể duy trì sự ổn định nội bộ trong liên minh của mình. Với sự hỗ trợ từ các đồng minh và bộ máy nhà nước khác, chính phủ không muốn lắng nghe các yêu cầu của phong trào và đã hạ nhiều quyết tâm để đàn áp người biểu tình thông qua các biện pháp bạo lực và pháp lý.
Cần lưu ý rằng cấu trúc cơ hội mặc định, trên thực tế, đã thay đổi mà một số người không hề hay biết bởi vì liên minh cầm quyền đang rạn nứt từ trong ra ngoài. Tôi suy đoán rằng quyết định của Palang Pracharat trong việc đá văng Thammanat Phrompow và 20 nghị sĩ khác vào giữa tháng 1 năm 2022 cho thấy những đường đứt gãy chính trị đang nổi lên bên trong chính phủ đang dần làm suy yếu sự kiểm soát và hỗ trợ của các đồng minh. Tuy nhiên, phong trào này đã không tận dụng được sự thay đổi này do một số lý do, ví dụ như sự gia tăng của các ca nhiễm COVID-19 chắc chắn dẫn đến việc phong tỏa toàn quốc và việc nhiều nhà hoạt động hàng đầu bị bắt giữ. Do đó, phong trào mất đà cùng lúc khi liên minh cầm quyền suy yếu. Cơ hội bị bỏ lỡ này cũng được thể hiện rõ ràng trong phân tích của tôi về dữ liệu sự cố phản kháng do iLaw ghi lại. Nó cho thấy rằng từ ngày 12 tháng 1 năm 2020 đến ngày 3 tháng 10 năm 2022, 559 cuộc biểu tình đã diễn ra chỉ riêng ở Bangkok. Năm 2021 là năm hoạt động tốt nhất của phong trào, báo cáo có tổng cộng 307 cuộc tụ tập–gần 55% tổng số hoạt động phản kháng. Hình 1 dưới đây minh họa vị trí của cơ cấu cơ hội trong đó phong trào ủng hộ dân chủ dường như hoạt động tích cực nhất trong khi chính phủ cũng đang ở đỉnh cao quyền lực (nghĩa là có xu hướng đàn áp hơn là nhượng bộ); và khi ảnh hưởng của chính phủ dần suy yếu, phong trào không may cũng lụi tàn.
Từ dữ liệu, có 34 vụ mà các cơ quan thực thi pháp luật buộc phải chấm dứt biểu tình kể từ năm 2020. Tất nhiên, các vụ đàn áp xảy ra thường xuyên nhất vào năm 2021 thời điểm khi phong trào này được công chúng chú ý và chính phủ nắm quyền kiểm soát. Tuy nhiên, họ chỉ làm như vậy hai lần vào năm 2022, điều này cho thấy ảnh hưởng của vết thương hở trong liên minh đối với cấu trúc cơ hội.
Hai: Chiến thuật phòng trào “Lạc đường và không có lãnh đạo”
Hết lần này đến lần khác, các nhà hoạt động trực tuyến đã quảng cáo về các phong trào của họ là theo chiều ngang, nhấn mạnh vào quan điểm rằng không ai là nhà lãnh đạo thực sự. Họ tin rằng đặc điểm này có thể làm cho các phong trào trở nên kiên cường trước sự đàn áp của nhà nước giống như Mùa xuân Ả Rập – một hiện tượng bùng phát khắp các chế độ chuyên chế ở Trung Đông vào năm 2011. Tuy nhiên, việc quá coi thường thành công của Mùa xuân Ả Rập đã khiến nhiều phong trào ủng hộ dân chủ có triển vọng đi lạc đường bởi vì chúng tập trung hơn vào một kế hoạch huy động quần chúng ngắn hạn hơn là chuẩn bị năng lực tổ chức của họ cho những cải cách cơ cấu dài hạn. Chủ yếu sử dụng Trung Đông trong 1 năm sau Mùa xuân Ả Rập làm ví dụ, tất cả các quốc gia, ngoại trừ Tunisia, đã quay trở lại một số hình thức chủ nghĩa độc đoán. Tại sao? Trong một bài viết trên Thời báo New York , Tufekci (2022) thừa nhận hy vọng đặt nhầm chỗ của mình về mạng xã hội như một công cụ cho phong trào xã hội mà cô ấy đã viết trong cuốn sách nổi tiếng của mình, từ đó cô gợi ý rằng mặc dù mạng xã hội là một công cụ huy động tuyệt vời, nhưng mạng xã hội không thể phục vụ như một vườn ươm của sự ràng buộc mạnh mẽ và cam kết giữa những người biểu tình. Do đó, nó chỉ tạo ra những phong trào lỏng lẻo và không có người lãnh đạo, mà theo Gladwell (2011), không đủ để tạo ra một cuộc cách mạng hay những thay đổi cơ bản.
Đối với Thái Lan, di chuyển theo chiều ngang cũng được chứng minh là một khái niệm lố bịch; đặc biệt, trong việc thiết lập hướng chuyển động. Khi bắt đầu, phong trào bao gồm các tập hợp con với các ưu tiên và chương trình a dạng; ví dụ: LGBTQ+ và các nhà nữ quyền, những người tập trung nhiều hơn vào bình đẳng giới và xã hội, cũng như sinh viên đại học từ các trường đại học khác nhau, những người quan tâm nhiều hơn đến các vấn đề chính trị. Mặc dù họ thống nhất theo ba yêu cầu chính sau này, các nhóm thỉnh thoảng vẫn tổ chức các sự kiện độc lập với nhau. Hơn nữa, vì hầu hết trong số họ là những người bản địa hiểu biết về kỹ thuật số, những người có thể sử dụng công nghệ một cách hiệu quả, nên chiến thuật của phong trào linh hoạt hơn nhiều (ví dụ: flash mob được tổ chức chỉ vài giờ trước trên nền tảng Twitter, sự thay đổi địa điểm vào phút cuối thông qua Telegram, v.v.) so với các chuyển động trước đó. Theo một cách nào đó, đó là một điều tốt vì họ có thể trốn tránh chính quyền tương đối dễ dàng hơn bằng cách sử dụng các công nghệ kỹ thuật số; do đó, làm giảm những rủi ro hiển thị trong cơ cấu cơ hội. Tuy nhiên, mặt khác, tính linh hoạt của chiến thuật kết hợp với tính chất di chuyển theo chiều ngang của chuyển động có thể phản tác dụng; đặc biệt là khi một số nhà hoạt động chủ chốt đã bị bắt giữ. Trong một số trường hợp, nhiều người sẽ xuống đường vì họ trở nên phẫn nộ khi thấy sự lạm dụng quyền lực như vậy, nhưng đối với phong trào dân chủ Thái Lan, việc bắt giữ các nhà hoạt động chủ chốt không chỉ khiến phong trào mất phương hướng và không có người lãnh đạo, mà còn được dùng như một chiến thuật hù dọa nhằm củng cố cấu trúc cơ hội của bang. Do đó, không có hoạt động tầm cỡ hay ý nghĩa nào xảy ra nữa kể từ khi những người như Penguin Cheewarak, Anon Nampa, Roong Panasaya bị bỏ tù cũng như khi họ được trả tự do với điều kiện là họ sẽ không được tham gia bất kỳ cuộc biểu tình nào nữa.
Ba: Nhu cầu mang tính khiêu khích không phải lúc nào cũng là nhu cầu hấp dẫn
Thách thức cuối cùng mà phong trào do thanh niên lãnh đạo phải đối mặt là đơn giản nhưng rất quan trọng đối với sự thành công của bất cứ phong trào nào: các yêu cầu chính, đặc biệt là yêu cầu về chế độ quân chủ. Như chúng ta đã thiết lập thông qua logic hợp lý, đã có rất nhiều lý do có thể ngăn cản ai đó tham gia. Các yêu cầu có tính khiêu khích cũng có thể là một trong số đó vì chúng không hòa hợp được với những người ôn hòa, đặc biệt là trong một xã hội ảo tưởng về sự tiến bộ giả tạo như Thái Lan. Đề cập đến khái niệm WUNC của Tilly đã nói ở trên, một cách mà một phong trào có thể thao túng tích cực cấu trúc cơ hội là tìm sự thống nhất về số lượng. Tuy nhiên, khi phong trào đề xuất cải cách chế độ quân chủ như một trong những yêu cầu của mình thì nó làm suy yếu nỗ lực huy động bởi vì nó ngăn cản nhiều người tham gia tiềm năng tham gia cuộc biểu tình do sợ hãi hoặc bất đồng thực sự. Trên thực tế, điều cần thiết là phong trào phải thu hút được nhiều đối tượng hơn bằng cách sửa đổi những yêu cầu này. Tuy nhiên, về mặt ý thức hệ, tùy chọn này là không thể chấp nhận được.
Tóm lại, khu vực công của Thái Lan thực sự đã được hưởng lợi từ sự tồn tại của truyền thông xã hội và công nghệ thông tin và truyền thông khi chúng cho phép mọi người chia sẻ ý kiến, bày tỏ quan điểm hoặc thậm chí tổ chức các cuộc biểu tình với ít ràng buộc chưa từng thấy. Tuy nhiên, xu hướng thành công và hiệu quả của hoạt động như vậy không mang tính quyết định mặc dù việc sử dụng mạng xã hội như một nền tảng huy động và điều phối. Trên thực tế, các phong trào hiện đại vẫn phải đối mặt với một loạt thách thức tương tự có thể được giải thích thông qua các khuôn khổ cổ điển trong nghiên cứu phong trào xã hội. Đối với Thái Lan, những dòng chảy lên xuống của cấu trúc cơ hội đã không được giới trẻ khai thác bởi vì họ phải đối mặt với những thách thức phần lớn do chiến lược hoạt động của họ, khiến họ phải đấu tranh không ngừng cho dân chủ. Ngược lại, sự thay đổi tự sự gần đây của các phong trào, nhằm tập trung nhiều hơn vào lời kêu gọi bầu cử, là một sự phát triển đáng kể. Đây không chỉ là quan điểm đã được công chúng chia sẻ rộng rãi mà còn là điều mà chính phủ, với quyền lực đang suy yếu vào thời điểm này, cũng coi như một lựa chọn có chi phí rút lui thấp nhất.
Surachanee “Hammerli” Sriyai
Surachanee “Hammerli” Sriyai is a lecturer and digital governance track lead at the School of Public Policy, Chiang Mai University.
Banner: October 2020, Bangkok, Thailand. Tens of thousands of pro democracy people gather to address various social problems, including government work problems, and criticize the monarch. Photo: kan Sangtong, Shutterstock
References
DataReportal. 2022. “Digital 2022: Thailand — DataReportal – Global Digital Insights.” Kepios. https://datareportal.com/reports/digital-2022-thailand (June 14, 2022).
Diamond, Larry. 2012. Liberation Technology: Social Media and the Strugle for Democracy Introduction. eds. Larry Diamond and Marc F. Plattner. The Johns Hopkins University Press. https://books.google.com/books/about/Liberation_Technology.html?id=xhwFEF9HD2sC (December 14, 2022).
Gladwell, Malcolm. 2011. “From Innovation to Revolution-Do Social Media Made Protests Possible: An Absence of Evidence.” Foreign Affairs 90: 153.
Leesa-nguansuk, Suchit. 2019. “Thailand Tops Global Digital Rankings.” Bangkok Post. https://www.bangkokpost.com/tech/1631402/thailand-tops-global-digital-rankings (December 11, 2019).
McAdam, Doug, Sidney Tarrow, and Charles Tilly. 2004. Dynamics of Contention. Cambridge University Press.
Tarrow, Sidney, and Charles Tilly. 2007. The Oxford handbook of Comparative Politics Contentious Politics and Social Movements. Oxford University Press.
Tufekci, Zeynep. 2022. “I Was Wrong About Why Protests Work.” The New York Times. https://www.nytimes.com/2022/07/21/opinion/zeynep-tufekci-protests.html.