Vào tối ngày 16 tháng 8 năm 2020, tại Đài tưởng niệm Dân chủ trên Đại lộ Rajadumneon, rất nhiều người đã tập hợp trên đường phố để phản đối chế độ thống trị của quân đội Thái Lan. Cuộc biểu tình do các sinh viên đại học và trung học dẫn đầu. Còn có sự tham gia của các nghệ sĩ, rapper, diễn viên hài, nhà văn, họa sĩ hoạt hình và ca sĩ, cũng như nhân viên văn phòng, người làm nghề tự do trẻ tuổi, công nhân buôn bán chuyên nghiệp và buôn bán nhỏ, học giả, và thậm chí cả những người áo đỏ trước đây đến từ các tỉnh vùng Isan. Trên sân khấu chính có các màn trình diễn sôi động và các bài phát biểu của các nhà hoạt động thanh niên. Tuy nhiên, trên con phố bị chiếm đóng, thậm chí còn có nhiều hoạt động đa dạng và sáng tạo hơn nhằm đòi hỏi không chỉ dân chủ mà còn thể hiện các yêu cầu chính trị liên quan đến các vấn đề xã hội, cuộc sống hàng ngày và tương lai của đất nước.
Cuộc biểu tình ủng hộ dân chủ gần đây của phong trào đồng minh “Những người tự do” (ประชาชน ปลดแอก) có thể được coi là một bước ngoặt trong việc tìm hiểu nền chính trị đương đại của Thái Lan. Gợi nhớ về những năm 1990 khi các cuộc biểu tình đường phố chiếm lĩnh chính trường, các cuộc biểu tình nổ ra tại Tượng đài Dân chủ ở trung tâm Bangkok, nhiều trường đại học và trường học, cũng như các địa điểm công cộng ở nhiều tỉnh trên khắp đất nước cho thấy rằng các phong trào xã hội một lần nữa có thể có vai trò vai trò trong việc đòi hỏi những thay đổi tiến bộ trong bối cảnh nền dân chủ thoái trào ở Thái Lan trong những thập kỷ qua.
Trong suốt những năm 1990, một loạt các phong trào bao gồm các tổ chức nông dân, các nhà hoạt động trong khu ổ chuột, các nhà vận động chống đối phát triển, các nhà hoạt động ủng hộ lao động và các nhà bảo vệ môi trường đã đóng góp vào và xây dựng dựa trên sự mở rộng trong không gian chính trị của Thái Lan. Sự hội tụ giữa các phong trào này và chính trị môi trường nói riêng cho thấy rằng các phong trào đó không chỉ tìm cách khắc phục những tác hại cụ thể đến môi trường, mà còn góp phần tạo ra một nền dân chủ sâu sắc hơn.
Với sự đa dạng của các chiến dịch, các phong trào, các nhà hoạt động và những người tham gia, người ta rất tò mò rằng chính trị môi trường đã trở nên lép vế trong các cuộc biểu tình hiện nay. Điều này đặc biệt đúng đối với các nhà hoạt động trẻ, những người vốn còn hạn chế trong việc tham gia vào chính trị môi trường và các vấn đề liên quan đến phát triển. Điều này càng đáng ngạc nhiên hơn khi xét đến tính chất trọng tâm của cả vấn đề phát triển và vấn đề môi trường trong các thời kỳ vận động dân chủ trước đây. Điều gì đã xảy ra với các phong trào môi trường và họ ngồi ở đâu trong việc xây dựng một nền dân chủ tương lai ở Thái Lan
Từ Thanh niên Tự do đến Người Tự do
Người tự do là một phong trào chính trị chống chính phủ tập trung vào việc thúc đẩy dân chủ, nhân quyền, minh bạch và các vấn đề xã hội khác. Phong trào chỉ trích trực tiếp chính phủ đương nhiệm do Tướng Prayuth Chan-ocha lãnh đạo, một chính phủ có có cuộc bầu cử không rõ ràng, thao túng quốc hội, quản lý kém hiệu quả và thiếu minh bạch, và đánh dấu tính hợp pháp của nó theo cách đáng nghi ngờ nhất.
Phong trào bắt đầu với một nhóm nhỏ sinh viên, khi đó được gọi là “Thanh niên Tự do” vào cuối năm 2019. Các nhà lãnh đạo của Thanh niên Tự do đã vận động cho các quyền và sự tự do. Phong trào đã nhận được sự quan tâm và ủng hộ rộng rãi hơn thông qua các phương tiện truyền thông xã hội như Twitter và Facebook. Mặc dù ban đầu là một phong trào lấy sinh viên làm trung tâm, nhưng sau đó có sự tham gia của mọi người từ các tầng lớp xã hội khác nhau, vì thế mà nó mở rộng cơ sở và tham vọng của mình. Sau đó Thanh niên Tự do trở thành Những người Tự do để bao gồm một liên minh đa dạng bao gồm các phong trào tập trung vào cái mà họ gọi là “3 Nhu cầu 2 Quan điểm và 1 Ước mơ”:
Ba nhu cầu như sau:
- Chính phủ phải ‘chấm dứt sách nhiễu nhân dân’ để thực hiện các quyền và tự do dân chủ.
- Chính phủ phải cho phép quá trình soạn thảo hiến pháp mới dựa trên ý chí của người dân.
- Chính phủ phải ‘giải tán Nghị viện’ để cho phép người dân một lần nữa thể hiện ý chí của mình thông qua một cuộc bầu cử tự do và công bằng.
Hai quan điểm của họ là: (1) phản đối mọi nỗ lực đảo chính và (2) thành lập chính phủ quốc gia nhằm khắc phục những bế tắc chính trị và sự thiếu hợp pháp của chính phủ.
Cuối cùng, ước mơ có thể có của họ là có một chế độ quân chủ lập hiến thực sự. Một ước mơ như vậy, theo phong trào, có thể thành hiện thực dưới quy trình lập hiến trong một hệ thống dân chủ, trong đó người dân sở hữu chủ quyền tuyệt đối.
Trong khi Phong trào Những người Tự do tập trung vào thay đổi chính trị, các chiến dịch của họ không tự giới hạn trong phạm vi chính trị thể chế. Đúng hơn, phong trào sôi nổi này đã kết hợp một loạt các sứ mệnh xã hội trong một không gian công cộng. Đi qua cuộc biểu tình, người ta nhận thấy những người này đang vận động cho nhiều vấn đề chính trị xã hội bao gồm quyền LGBTQ và hôn nhân bình đẳng, quyền phá thai và đồng ý tình dục của phụ nữ và cải cách giáo dục. Thanh niên Hồi giáo đã sử dụng nền tảng này để yêu cầu tính minh bạch và nhạy cảm về văn hóa trong chính sách an ninh ở các tỉnh cực nam của Thái Lan. Các phong trào lao động đã nêu bật các điều kiện làm việc không công bằng và đề ra yêu cầu phúc lợi. Các thành viên của nhóm cũng đã nhấn mạnh tầm quan trọng của các phương tiện truyền thông tự do, độc lập trong một xã hội dân chủ.
Trong bối cảnh đa dạng này, vai trò bị hạn chế của chính trị môi trường là đáng kinh ngạc. Sự vắng mặt của các phong trào này cho chúng ta biết điều gì về vai trò của chính trị môi trường đối với một Thái Lan dân chủ trong tương lai?
Căng thẳng về dân chủ và môi trường
Việc thiếu sự tham gia tích cực và có ý nghĩa giữa thế hệ thanh niên hiện nay và các phong trào vì môi trường có thể được hiểu là bắt buồn từ một số hoàn cảnh có liên quan đến nhau.
Trong những năm 1990, chính trị về môi trường do các tổ chức phi chính phủ lãnh đạo thông qua mối liên minh với những người dân bị ảnh hưởng bởi sự phát triển. Hầu hết các chính sách về môi trường đều được định hướng theo hướng địa phương hóa và được định hình bởi các ý tưởng bảo tồn “văn hóa cộng đồng”. Thông qua nhiều chính sách, chính phủ của Thaksin Shinawatra đã kết hợp các khu vực bầu cử cốt lõi của các nhóm này vào mối quan hệ mang tính xây dựng với chính phủ quốc gia của ông, mối quan hệ này nhấn mạnh đến việc cải thiện trên toàn quốc các cơ hội kinh tế, cải cách giáo dục, sinh kế của dân làng và quản lý tài nguyên thiên nhiên ở các vùng nông thôn. Chương trình nghị sự này đã thu hút dân làng rời khỏi các mối quan hệ trước đây của họ với các nhà hoạt động phi chính phủ và tạo ra sự bất mãn giữa một số tổ chức phi chính phủ, gắn kết những tổ chức phi chính phủ này với tầng lớp trung lưu thành thị, những người đã góp phần vào các phong trào chính trị chống lại Thaksin dẫn đến cuộc đảo chính quân sự năm 2006.
Những thay đổi dưới chính quyền của Thaksin trong đầu những năm 2000 đã khiến một thế hệ mới nhận thấy những cơ hội mà chính trị và chính sách dân chủ có thể mang lại. Điều này có thể thấy ở khía cạnh giáo dục, công nghệ, nền kinh tế sáng tạo và các phúc lợi xã hội khác. Điều này cũng làm lộ ra cấu trúc chính trị dễ đổ vỡ của đất nước. Càng ngày, đối với nhiều người Thái, đặc biệt là ở thế hệ trẻ này, dân chủ càng được coi là thay thế cho cuộc đấu tranh vì môi trường hoặc văn hóa cộng đồng.
Đồng thời, việc tuyên truyền vận động do các tổ chức phi chính phủ về môi trường và người dân ở nông thôn triển khai dường như khác xa với mối quan tâm và bối cảnh của giới trẻ ở Bangkok và thậm chí ở các tỉnh như Chiang Mai, Khon Kaen, Ubon Ratchathani, nơi một số cuộc biểu tình đã được tổ chức. Các tổ chức phi chính phủ về môi trường của Thái Lan đặt hoạt động của họ ở các vùng nông thôn với các thành viên và liên minh độc quyền. Huy động người dân ở nông thôn là một trong những chiến lược cốt lõi của phong trào này từ những năm 1990. Việc sản xuất và tranh luận về tri thức môi trường của họ đã được đổi mới, nhưng nhắm mục tiêu vào các chính phủ hiện tại và hỗ trợ các cuộc đấu tranh của địa phương hơn là truyền đạt các vấn đề môi trường đến nhiều đối tượng hơn hoặc tham gia vào các vấn đề kiến tạo lớn hơn – những vấn đề có thể liên kết quá trình dân chủ và bảo vệ môi trường. Nói tóm lại, các phong trào môi trường phần lớn đã thất bại trong việc khiến người dân ở Bangkok thấy được chủ trương chính trị của họ và thấy được phù hợp của chúng với thế hệ các nhà hoạt động trẻ này. Những người trẻ tuổi biểu tình sinh năm 1995-2005. Họ lớn lên trong một thời đại được đánh dấu bằng khát vọng dân chủ, cuộc biểu tình trên đường phố và các cuộc đảo chính quân sự. Hầu hết những người biểu tình trẻ tuổi đều đã đến tuổi trưởng thành dưới chính quyền quân sự này.
Trong mười năm qua, các tổ chức phi chính phủ về môi trường còn lại ở Thái Lan đã rơi vào tình cảnh khó khăn khi số lượng thanh niên quan tâm đến việc duy trì và hỗ trợ sứ mệnh môi trường của họ dường như bị hạn chế. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là thế hệ này không quan tâm đến vấn đề môi trường. Tuy nhiên, để phong trào môi trường trở nên phù hợp hơn về mặt chính trị trong kỷ nguyên chính trị mới này, nó sẽ cần phải xem xét lại các chiến lược của mình cả về phương diện hình thành liên minh rộng lớn hơn cũng như mối quan hệ của nó với bối cảnh chính trị lớn hơn. Có lẽ, như tác phẩm của Bencharat Sae Chua trong bộ sưu tập này cho thấy, môi trường không còn có thể là phi chính trị nữa.
.jpg){kind=link}
Một sự hội tụ trong tương lai?
Bất chấp những thay đổi này, một số nhà lãnh đạo mới của phong trào mới và các nhà hoạt động trẻ đã tích cực cho các vấn đề môi trường. Panupong “Mike” Jadnok đã hành động để chống lại việc mở rộng cảng Map Ta Phut và Hành lang kinh tế phía Đông ở Rayong. Các nhà hoạt động trẻ khác ở Khon Kaen, Songkhla và Satun đã chỉ trích các chính sách liên quan đến môi trường của chính phủ như tái trồng rừng và tái định cư dân làng, nhượng quyền khai thác, Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), cũng như kế hoạch đào kênh ở miền Nam. Tuy nhiên, sự tham gia của những nhà lãnh đạo dựa trên trên cơ sở cá nhân chứ không phải là một phong trào. Không giống như trong thời kỳ đỉnh cao của các phong trào xã hội trong những năm 1990, nơi các phong trào liên quan đến môi trường –– các nhóm chống đập, nông dân không đất, cư dân ổ chuột, các nhóm dân tộc sống trên rừng và vùng cao và dân làng nông thôn bị ảnh hưởng bởi các dự án phát triển –– có vị trí đi đầu trong phong trào chính trị; vào năm 2020, chủ nghĩa môi trường, với tư cách là một phong trào, dường như né tránh khi nói đến vấn đề tham gia rộng hơn vào các cuộc biểu tình ủng hộ dân chủ.
Tất nhiên, không phải tất cả các chuyển động môi trường đều vắng mặt khỏi bối cảnh chính trị. Vào ngày 21 tháng 8 năm 2020, vài ngày sau cuộc biểu tình tại Tượng đài Dân chủ, Tổ chức Hòa bình Xanh Thái Lan đã đưa ra một tuyên bố ủng hộ phong trào này. Theo Tổ chức Hòa bình Xanh, “nền dân chủ thực sự vừa là nguyên tắc vừa là mục tiêu cần thiết để thúc đẩy việc tìm ra lối thoát cho các cuộc khủng hoảng và những thách thức về môi trường mà xã hội Thái Lan đang phải đối mặt.” Tổ chức hòa bình xanh lưu ý rằng “dân chủ lành mạnh” là điều kiện thiết yếu để đảm bảo các quyền chính trị và môi trường của công chúng, để từ đó tiếp cận với các dịch vụ y tế, giáo dục, thực phẩm, công bằng hoặc các quyền cơ bản khác mà họ coi là “môi trường lành mạnh”.
Hiệp hội Người nghèo (AoP) cũng đưa ra các tuyên bố ủng hộ các đề xuất của Phong trào Người Tự do, sau khi Baramee Chairat, lãnh đạo chủ chốt của AoP, bị các nhân viên cảnh sát quấy rối và buộc tội. AoP quyết định tham gia cuộc biểu tình dân chủ do sinh viên lãnh đạo, biến chiến dịch lâu dài nhưng vô hình gần đây của họ, “nền chính trị được tiếp nhận, một nền dân chủ nơi người nghèo thuộc về”, thành một phần trong cuộc đối thoại chính trị gần đây. Tuy nhiên, bên cạnh nhà lãnh đạo chủ chốt Baramee và với tuyên bố được nêu ở trên, vẫn chưa có chiến lược rõ ràng về cách thức AoP sẽ chủ động tham gia các cuộc biểu tình hoặc vai trò chiến lược lớn hơn của nó có thể là gì trong một phong trào dân chủ rộng lớn hơn.
Một sự kiện riêng biệt khác đã xảy ra vào ngày 31 tháng 8. Parit “Penguin” Chiwarak và Panupong Jadnok, hai trong số các thủ lĩnh thanh niên hàng đầu, đã đến thăm dân làng và các nhà hoạt động, những người đang biểu tình trước Tòa nhà Chính phủ nhằm chống lại kế hoạch xây dựng đập Muang Takua của nhà nước ở Phatthalung, ở miền nam Thái Lan. Chuyến thăm diễn ra ngắn gọn và chủ yếu là để đem lại “sự ủng hộ tinh thần” (ให้ กำลังใจ) cho những người biểu tình. Mặc dù đây là một biểu tượng thuyết phục về sự công nhận, nó cũng cho thấy khoảng cách giữa phong trào môi trường hiện có với các hoạt động chính trị hiện tại.
Trường hợp của phong trào chống xây đập Muang Takua là một đại diện cho sự tách rời lâu dài giữa các phong trào bảo vệ môi trường và quá trình dân chủ hóa đất nước ở Thái Lan. Dân làng và các nhà hoạt động đã đến Bangkok để phản đối vấn đề liên quan địa phương của họ, nhưng không tham gia vào các cuộc biểu tình rộng lớn hơn mặc dù thực tế là có rất nhiều nhóm đồng minh chung tay đề ra yêu cầu thay đổi đối với chính phủ hiện tại. Nhóm chống đập đã tìm cách hành động riêng lẻ mà không tham gia vào liên minh chính trị rộng lớn hơn này.
Cuộc biểu tình của các nhóm bảo vệ môi trường được đề cập ở trên chỉ là một ví dụ về các phong trào môi trường rộng lớn hơn nhưng không có sự phối hợp trong nhiều năm qua dưới chế độ độc tài của Prayuth. Các ví dụ khác là các phong trào phản đối nhà máy nhiệt điện than ở Krabi, phản đối xây đập trên sông Mae Wong, việc khai thác quặng ở Loei, dự án đi dạo ven sông Chao Phraya ở Bangkok, một số Khu kinh tế đặc biệt, và các dự án cơ sở hạ tầng lớn khác. Cuộc thập tự chinh chống lại các dự án như vậy trở nên khó khăn hơn vì chính phủ quân sự sử dụng các tuyên bố về hòa bình và ổn định để cấm bất kỳ cuộc tụ họp nào có hơn 5 người. Vì vậy, những người biểu tình đã quen với việc tách các phong trào địa phương của họ khỏi các cuộc đấu tranh chính trị quốc gia. Kết quả là trong thời điểm biến động quan trọng này, các vấn đề môi trường cấp bách ít được nhìn nhận và ít được chú tâm hơn trước.
Coda: Đầu nguồn của nền dân chủ Thái Lan?
Hai tháng sau cuộc họp tại Tượng đài Dân chủ trên Đại lộ Rajadumneon, các cuộc biểu tình thanh niên vẫn đang hoạt động và ngày càng mở rộng. Tính thế cho nền dân chủ ở Thái Lan đang ở ngã ba đường. Trong nhiều năm các chính phủ độc tài đã phân tách chính trị môi trường và chính trị dân chủ. Do đó, việc xem xét sự hội tụ hay phân rã của hai chính trị trong phong trào đương đại này có thể cho thấy một cái nhìn về cả tương lai chính trị của đất nước và cũng cho thấy phong trào môi trường có thể sẽ được giải quyết như thế nào trong nhiều năm tới.
Jakkrit Sangkhamanee
PGS nhân học, Khoa Khoa học chính trị, Đại học Chulalongkorn
Banner Image: Bangkok, Thailand, October 2020. Students and people sit and stand in the middle of the street to protest Rungkh / Shutterstock.com